Samen met een groep vrouwelijke gedetineerden in de gevangenis van Nieuwersluis maakte Harma het kunstwerk dat afgebeeld staat op de paaskaarten dit jaar. Dat doen ze in wat ze noemt het ‘pastoraal atelier’.

Verbonden met buiten

“In coronatijd werken we in hele kleine groepjes van steeds een paar vrouwen,” vertelt Harma. Op maandagmiddagen komen ze bij elkaar. “We maken creatieve dingen, en zijntegelijk een gespreksgroep. “Het werkt eigenlijks net zoals tijdens de afwas. Je hebt de beste gesprekken als je handen tegelijkertijd andere dingen doen. Met de ogen op het werkgericht voelt dat vaak net iets veiliger. Dat is het idee achter het pastoraal atelier.” Harma: “Wij zijn een gemeente binnen de muren, zeg ik altijd. Wij voelen ons verbonden met de gemeente buiten die dikke muren. In het ontstaan van dit kunstwerk hebben we daaraan gedacht. Het thema 'Verbonden' is gekozen omdat wij vanuit onze gemeenschap - binnen de muren - verbonden zijn aan de kerk als geheel. Niet vanuit de overvloed van de kerk naar ons tekort, maar vanuit de ontmoeting waaruit nieuwe vormen van leven kunnen ontstaan. De eerste stap wordt nu gezet vanuit de gevangenis naar de kerk.” Vantevoren wordt het pastoraal atelier door Harma mooi ingericht. “Een kaars brandt, terwijl we werken met wol en goudkleuren. We gebruikten materialen die zachtheid oproepen, iets wat juist in de gevangenis wordt gemist.”

Gemeente binnen de muren

Harma startte in Nieuwersluis de gespreksgroepen in het pastoraal atelier. “Een mens is meer dan zijn of haar daad. Er vinden heftige processen plaats, mensen groeien, wordenmentaal opengebroken. Er wordt samen gerouwd, er vindt ommekeer plaats op een ingeslagen weg, dat gebeurt allemaal.” Daarnaast voert ze individuele gesprekken metmensen en leidt ze diensten in de gevangenis. “Mensen zitten in een hele moeilijke periode van hun leven. In een dienst delen we samen, wordt er gehuild en worden er verhalengedeeld. Gedetineerden hebben het vaak niet getroffen in het leven. In een dienst komen ze - soms voor het eerst in hun leven - in aanraking met verbondenheid en ervaren ze dat nietalles met geweld hoeft te gaan. Die ervaring van liefde roept veel emoties op, omdat er zo’n tekort aan is in hun leven. Daarom is de gemeenschap binnen de muren zo belangrijk. Vrouwen kunnen zich eraan warmen.”

Wederzijds proces

Corona veranderde ook binnen de gevangenismuren veel. Er kan veel minder bezoek komen en kerkdiensten kunnen alleen plaatsvinden in kleine groepjes. Harma: “Voor corona ontvingen we 48 mensen per dienst. Nu mag maar 1 afdeling per dienst aanwezig zijn, dat zijn vaak maar 2 tot 6 mensen. Er zijn dan een paar diensten per zondag.” Een paasgroet ontvangen doet gedetineerden goed. Harma: “Vrouwen zeggen me: Harma, hoe kan dat nou? Die vrouw die dat geschreven heeft, die kent mij helemaal niet. Dit is zo bijzonder! Als iemand iets aardigs, iets warms krijgt, dan is daar veel waardering voor. Het is goed dat gemeenteleden - buiten de muren - dat ook weten. Het is een wederzijds proces op deze manier.”

Paasgroetenactie 2021

Ook in de Veertigdagentijd 2021 organiseren de Protestantse Kerk en Kerk in Actie de Paasgroetenactie om gedetineerden een bemoedigende groet te sturen met Pasen. Juist nukunnen gevangenen een hart onder de riem goed gebruiken. Doet uw gemeente ook (weer) mee? Alle informatie is te vinden op protestantsekerk.nl/paasgroetenactie. Op deze pagina vindt u ook een link naar de bestelpagina en tips om de actie coronaproof te organiseren in uw gemeente.

Lees meer:

Collectanten collecteerden in meer dan 500 plaatsen in Nederland fysiek, maar ook velen collecteerden met een online collectebus. De collecte werd erg positief ontvangen zowel door collectanten als door gevers; mensen waren positief over dat de Protestantse Kerk zich van deze kant laat zien en het doel werd erg gewaardeerd. 

“Het was bijzonder om te zien dat het in veel plaatsen meer werd dan alleen een huis-aan-huiscollecte,” vertelt Gerdine Spilt, coördinator van het collecteteam van Kerk in Actie. “In Tijnje-Terwispel kwam het hele dorp online in actie op initiatief van de diaconie en in Hardenberg ontstond een initiatief met de Voedselbank nadat een collectant onder de indruk was van de armoede die hij in de wijk aantrof. En dit zijn nog maar enkele voorbeelden.”

Beter leven voor vluchtelingenkinderen

De landelijke huis-aan-huiscollecte werd georganiseerd omdat Kerk in Actie, de diaconale organisatie van de Protestantse Kerk in Nederland, wil opstaan voor kwetsbare vluchtelingenkinderen in Griekenland. Niet alleen op Lesbos, maar ook op andere plaatsen in Griekenland moeten vluchtelingen vaak lange tijd wachten voor ze weten hoe hun toekomst er verder uitziet. Onzekerheid, uitzichtloosheid, slechte leefomstandigheden, geweldssituaties en geen onderwijs: het overkomt vele tienduizenden vluchtelingenkinderen. Kerk in Actie gelooft dat deze kinderen recht hebben op een beter leven. Partners van Kerk in Actie helpen met voedsel, kleding en onderwijs en proberen kinderen op een betere plek te krijgen. Ook wordt in de landen van herkomst geïnvesteerd in een beter leven voor kinderen. 

In 2021 wordt weer een landelijke huis-aan-huiscollecte gehouden. Kerk in Actie komt dan opnieuw in actie voor vluchtelingenkinderen in Griekenland, want de nood blijft hoog. Aanmelden als collectant of als collectecoördinator kan nu al via kerkinactie.nl/huisaanhuiscollecte.  

Lees ook: 

Houvast

Beste Gerard, 

We kennen elkaar al vele jaren. In onze studententijd kruisten onze wegen elkaar al in De Uithof. Als katholieke en protestantse studenten volgden we voor een deel dezelfde colleges. Wie had toen kunnen denken dat we elkaar jaren later zouden treffen, jij als bisschop van Den Bosch en ik als scriba van de Protestantse Kerk. En nu schrijven we elkaar brieven. Niet over kerkelijke kwesties, maar over hoe de Bijbel ons in deze coronatijd tot steun is. Brieven waarin we ons een beetje in de ziel laten kijken. Bevindelijke brieven dus. Van huis uit leerde ik dat geloof ‘een voet te hoog’ kan zitten. Daarmee wordt bedoeld dat geloof niet alleen iets is voor het hoofd maar ook het hart moet raken. Ik ben blij dat ik deze wijsheid heb meegekregen.

In deze brieven deel ik graag met je hoe de Bijbel in deze verwarrende tijd mijn geloof voedt. Ik ben benieuwd naar jouw reactie, naar hoe jij dit persoonlijk ervaart. Hopelijk is onze uitwisseling herkenbaar en stimulerend voor meelezers. 

We leven in bizarre tijden. Deze eerste brief schrijf ik terwijl we in een bijna volledige lockdown verkeren. We mogen nog maar twee mensen per dag thuis ontvangen. Theaters, musea, restaurants en cafés zijn dicht. In de kerk mogen we slechts onder strenge voorwaarden met dertig mensen samenkomen. Binnenkort mag ik mijn kleindochter dopen. Slechts een paar familieleden en vrienden kunnen deze feestelijke dienst bijwonen. Elkaar na de dienst in de kerk of thuis ontmoeten, is niet mogelijk. 

Iedereen, wereldwijd!, ervaart de gevolgen van de pandemie en de impact van de beperkingen. Gewoonlijk ontmoet ik in een week veel boeiende mensen, met als hoogtepunt de ontmoetingen op zondag in de kerk. Al maandenlang is dit anders. Ik breng de dagen grotendeels door op mijn kamer, voor het computerscherm. En op zondag sta ik in de kerk voor een camera met slechts een paar mensen, onder wie een groepje gemeenteleden dat de liederen zingt. Het is noodzaak, maar ik word wel een beetje treurig van de onzekerheid en alle beperkingen. Ik kan me goed voorstellen dat mensen de moed verliezen en depressief worden.

Wat houdt mij nu in deze donkere coronatijden op de been? En welke passage uit de Bijbel geeft me in deze tijd houvast? Goeie vragen. Juist als het stormt en niets meer zeker lijkt, komt het aan op houvast. 

Voor mij geeft het boek van de psalmen bemoediging en houvast. Ik ben met de psalmen opgegroeid. Op de basisschool moest ik elke week een berijmd psalmversje uit mijn hoofd leren. Ik heb er nog steeds plezier van. Het bijzondere van de psalmen is dat het hele leven aan de orde komt. Vaak zelfs in één psalm. De dichters maken van hun hart geen moordkuil. Ze schreeuwen vanuit de diepten om gehoor en redding, verwoorden een diep vertrouwen op God, en barsten uit in een uitbundige lofprijzing. En dat terwijl de feitelijke situatie van de dichter niet wijzigt. Het doet mij goed om zo te reflecteren op het leven van elke dag, het geeft houvast.  

Graag deel ik een voorbeeld met je: Psalm 31. Deze psalm reist al lange tijd met mij mee. In de tijd dat ik gemeentepredikant was, heb ik vaak verzen uit deze psalm met gemeenteleden gelezen, bijna altijd in crisissituaties. In de vertaling van 1951 (NBG) staat boven dit lied ‘Gebed in nood’. Ellende, ontreddering, angst, eenzaamheid, hoon én vertrouwen wisselen elkaar af. Aan het kruis citeert Jezus juist deze psalm als Hij roept: ‘In uw hand beveel ik mijn geest’ (vs. 6, zie Lucas 23:46). 

Wat mij in het bijzonder aanspreekt, is dat de dichter schreeuwt om erbarmen omdat hij in nood verkeert. Velen herkennen het in deze onzekere tijd. Het leven van de dichter vergaat in kommer en zuchten, juist ook door zijn eigen tekort. Je eigen tekort, daar waar je zelf schuldig aan bent, knaagt dat niet het sterkst aan ons? 

De dichter voelt zich in de steek gelaten en bespot. Niemand die zich om hem bekommert. Hij klaagt: ‘Vergeten ben ik als een dode, weg uit het hart, afgedankt als gebroken aardewerk’ (vs. 13). Hoe alleen en afgedankt kun je je als mens voelen? Zeker nu, nu het lastig is om elkaar op te zoeken en je nauwelijks echte ontmoetingen hebt met anderen. 

De dichter van de psalm vermoedt bovendien dat anderen hem naar het leven staan. Of dit een idee is in zijn hoofd of dat het werkelijkheid is, doet er niet zoveel toe. Alles wankelt, hij is zijn leven niet meer zeker. Juist nu herken ik deze existentiële worsteling. Zeker als ik bedenk dat een virus, maar ook een andere crisis, mijn leven zomaar kan verwoesten. Hoe ervaar jij dit?

Hoe verstikkend de nood van de dichter van dit lied ook is, toch wordt het geen wanhoop. Het laatste en diepste houvast van de dichter is God. Hij noemt hem bijna liefkozend ‘mijn God’. ‘Mijn tijden zijn in uw hand’ (vs. 15, 16), zo belijdt hij. Het gaat hier niet om een bepaalde kloktijd, maar om de tijden, de situaties van het leven. In de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst klinkt het nog sterker: uw hand, mijn tijden. De Nieuwe Bijbelvertaling (2013) vertaalt: ‘In uw hand liggen mijn lot en mijn leven.’ Onder mijn levenslot, mijn leven met alle hoogten en diepten, ligt de hand van God. Dit houvast is geen wiskundige formule, geen rationele zekerheid, maar geloofsvertrouwen. Houvast is voor mij geen verzekering (securitas). Mij kan van alles overkomen en soms ben ik de zekerheid kwijt. Mijn houvast komt voort uit vertrouwen (certitudo) dat er Eén is die mij niet aan mijn lot overlaat, maar in liefde draagt.  

Ik vind het ontroerend dat de dichter na die stoere uitspraak over God die zijn leven draagt, ineens uitroept: ‘Red me!’ Vertrouwen is voor hem geen garantie dat hem niets overkomt, maar een vertrouwd adres waar hij een appel op kan doen. In het Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam staat bij de ingang Psalm 31 vers 16 in een steen gebeiteld: ‘Mijn tijden zijn in uw hand, red mij’! Als houvast voor ieder die het ziekenhuis binnengaat.

Ik ben benieuwd naar jouw reflectie op houvast.

In geloof verbonden, 

René

De volledige briefwisseling is te lezen in het boekje 'Houvast' uitgegeven door Adveniat. Zie ook een interview door Leo Fijen met mgr. Gerard de Korte en ds. René de Reuver.

Elke zondag van de Veertigdagentijd staat er een ander werk van barmhartigheid centraal. De bloemschiksuggesties voor de zondagen sluiten daarop aan. Daarnaast is er een bloemschiksuggestie voor Aswoensdag, Biddag, Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag en Pasen.

Thuisschikking

Vanwege corona is bij het ontwerpen van de bloemschikking rekening gehouden met een aantal praktische zaken. Zo is de schikking alleen te maken en zijn de materialen makkelijk verkrijgbaar. De schikking is daarmee wat eenvoudiger dan voorgaande jaren.  

Tekst gaat verder onder foto

Voorbeeld van de thuisschikking

Ook is een thuisvariant van de schikking in de brochure opgenomen. Mocht het zo zijn dat de coronamaatregelen nog actueel zijn, dan kunnen gemeenteleden daarmee thuis een schikking maken, om ook op die manier liturgisch verbonden te zijn met elkaar en met de wereld om hen heen. Misschien is het zelfs een leuk idee om mensen die dat willen thuis een pakketje te brengen met de basisbenodigdheden en de beschrijving per zondag? Een mooi moment om met elkaar in verbinding te zijn!

Vraag de brochure gratis aan

Vul in het onderstaande formulier uw emailadres in en ontvangt de brochure gratis in uw mailbox.

Hervormde Gemeente Monster

Ds. Tekelenburg: "Bij ons doen ze het wel zo dat de kringleden zich over de huizen verdelen. Twee mensen komen bij 1 persoon of een stel. De inleiding wordt via Zoom besproken. De gespreksvragen vervolgens per huis, dus met 3 of 4. Dan nog een gezamenlijke afsluiting van de hele kring weer via Zoom. Je kunt kiezen telkens dezelfde mensen bij elkaar of dat rouleren. Het bevalt goed."

(Dit heeft Ds. Tekelenburg ons laten weten voordat de nieuwe richtlijn ‘maximaal 1 bezoeker’ werd afgekondigd. Hopelijk is bovenstaande vorm binnenkort weer mogelijk.)

Witte Kerk Nieuw-Vennep

Ds. Arjan Berensen: "In de Witte Kerk - Nieuw-Vennep hebben we elke maand op zondagavond een Daniel-sessie: de predikant beantwoord vragen uit de kringen en spreekt de bijbelhoofdstukken voor de komende 2 kringavonden door. Die laatste worden ook als filmpjes op LichtendLicht.nl gezet en goedbekeken (ook door kerkleden elders die ook dit materiaal van het Evangelisch Werkverband - EW gebruiken). Sinds de lockdown is een deel van de kringen doorgegaan via Zoom, een ander deel van de kringleden zet de gesprekken voort in hun gezin of als persoonlijke bijbelstudie, waarbij de verbinding met elkaar o.a. wordt vastgehouden via de nieuwe app van Donkey Mobile."

Hervormde Gemeente Rijssen

De Hervormde Gemeente Rijsssen heeft er voor gekozen om de voorbereide avonden van de Oriëntatiebijbelkring te gaan opnemen en deze te delen met de deelnemers. Op deze manier zijn de opnamens ook beschikbaar voor andere geïnteresseerden. Bekijk alle opnames van de Oriëntatiebijbelkring terug.

Hervormde Gemeente Andel

Martin de Groot: "Toen door de coronacrisis verschillende activiteiten van de kerk werden afgelast, bedacht ik me dat wat op het werk kan, óók in de kerk kan: videoconferencing. Veel mensen zijn er nog wat onwennig over, maar stappen nu toch over. Tieners zijn juist ín voor nieuwe dingen."

En er wordt wat af gezoomd…

Elly Linger: “Via Zoom kan dat zo vaak als je wilt. Wij hebben er hier al een paar maanden ervaring mee.” 

Antonette de Vries: “Wij houden online bijbelkring. In het begin was het voor een aantal kringleden wel wennen en stonden er een paar wat afwijzend tegenover. Toch houden we elke maand kring en concludeerden gisteravond dat het heel goed is om toch op deze manier met elkaar verbonden te zijn en inhoudelijk het gesprek met elkaar te voeren.

Nieske Selles ten Brinke: “Wij houden iedere drie weken bijbelkring via zoom. Het was even wennen, maar nu heel fijn dat het zo kan!”

Heeft uw gemeente een goede suggestie voor andere gemeenten als het gaat om bijbelkringen of gespreksgroepen? Deel die dan via webredactie@protestantsekerk.nl. Wellicht voegen we het idee van uw gemeente toe aan dit overzicht.

Op zoek naar activiteiten die je als gemeente samen kunt doen, ook in deze tijd?Zie ook:

De werkgeversverklaring mag voor een langere periode worden afgegeven. De eigen verklaring moet per situatie opnieuw worden ingevuld. Een format voor een eigen verklaring is te downloaden via de site van de Rijksoverheid.

Hieronder twee formats voor werkgeversverklaringen Protestantse Kerk:

Alhoewel er binnen gemeenten van de Protestantse Kerk over het algemeen geen sprake is van een werkgever/werknemers situatie, wordt in deze uitzonderlijke situatie het woord ‘werkgeverschap’ functioneel opgevat. (Voor kerkelijk werkers, kosters en organisten met een arbeidscontract geldt dat er wel sprake is van een werkgever/werknemers situatie.) 

Het is aan de kerkenraad, als ware zij een werkgever, de afweging te maken wat noodzakelijke en dus urgente werkzaamheden zijn die geen uitstel dulden. Te denken valt aan: 

• Digitale avonddiensten: ambtsdragers en medewerkers die ervoor nodig zijn om deze te realiseren. 
• Crisispastoraat 
• Voorbereidingen uitvaarten

De avondklok geldt tot woensdag 10 februari 2021 04.30 uur.

Afgelopen week sprak ik met enkele kerkenraadsleden over ‘gemeenschap zijn’. In die gesprekken kwam naar voren dat het lastig is om het gevoel vast te houden dat we deel uitmaken van een geloofsgemeenschap. We leven allemaal in onze eigen ‘bubbel’ en het lukt steeds minder om elkaar in het oog te houden. Alleen op sleutelmomenten, zoals een begrafenis, ontmoet je gemeenteleden die je lang niet hebt gezien. Een van de ouderlingen merkte op zich wel bewuster te zijn geworden van de ‘mooie, kleine ontmoetingen’ bij het boodschappen doen bij de buurtsuper of het overhandigen van de bloemen van de kerk bij gemeenteleden aan de deur. “Kleine ontmoetingen om elkaar te kunnen spreken. Juist op dit soort momenten merk je dat we er voor elkaar mogen zijn.”

Bijbelteksten delen

Veel dorpskerken weten op creatieve manieren verbinding te leggen met hun eigen gemeenteleden. Zo heeft predikant Riemer Praamsma van de Protestantse Gemeente Tjalleberd-de Knipe tijdens de eerste lockdown een start gemaakt met zijn ‘stille verbindings-app’. Bij zijn intrede in 2019 had hij van veel gemeenteleden hun mobiele nummer gekregen. “Toen de eerste kerkdienst niet door kon gaan, heb ik mijn gemeenteleden gevraagd om mee te doen in een verbindings-WhatsAppgroep. Iedere ochtend krijgen zo’n 80 gemeenteleden van mij een bijbeltekst en een gebed. Verschillende gemeenteleden reageren op deze berichten. Iedere avond wordt afgesloten met een avondsluiting.”

Het helpt om op deze manier met elkaar verbonden te blijven, ziet Praamsma. “Zo is er een kaartenactie gestart voor de ouderen in de gemeente en heeft een aantal gemeenteleden hun eigen psalm geschreven naar aanleiding van de bijbelteksten die in de ochtend gedeeld werden. Later heeft een van onze organisten deze op muziek gezet. We hebben ze gebruikt tijdens onze online diensten.”

Interactief online vieren

De Protestantse Gemeente Dronten heeft ervoor gekozen om het gemeente-zijn bewust vorm te geven in de kerkdienst. “Daar vind je de kracht van de gemeenschap”, aldus dominee Karolien Zwerver. “We willen geen registratie van een kerkdienst maar zetten ons in om écht online te kunnen vieren. Dit betekent dat we proberen zo veel mogelijk interactie te geven tijdens de kerkdiensten. Gemeenteleden kunnen met verschillende apps antwoord geven op vragen die in de preek gesteld worden. Ook kunnen ze gebedspunten aanleveren.” 

Daarnaast kijkt Karolien Zwerver echt uit naar de ‘Bijbels culinaire avonden’. “Gemeenteleden kunnen een box met eten kopen, en krijgen daarbij een link waarin we met elkaar een Bijbels gerecht gaan maken. Tegelijk spreken we met elkaar door aan de hand van een aantal gespreksvragen én komt er een heerlijke maaltijd op tafel te staan.” Ze merkt dat er veel kracht zit in het samen doen. “Dat kan dus ook op afstand wanneer je samen dezelfde dingen doet. Of het nu koken of online vieren is.” 

Deel uw ervaringen

Toch leven er in veel gemeenten ook zorgen. Kunnen we de gemeenschap bij elkaar houden? Hoe zal de kerk eruit zien als corona voorbij is? Om daarover van gedachten te wisselen organiseert de Dorpskerkenbeweging de komende maand, op 4, 8 en 11 februari om 15.00 en 20.00 uur, digitale netwerkbijeenkomsten rond het thema ‘gemeenschap in coronatijd’. U bent van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen. Spreek samen met leden van andere gemeenten over uw vragen en zorgen. Het delen van ervaringen helpt om nieuwe wegen te vinden.

Praktische voorbeelden en werkvormen vindt u op de website van de Dorpskerkenbeweging en in de facebookgroep. 

Mark Schippers, dorpskerkenambassadeur en kerkelijk werker in Akkrum

Direct aanmelden voor de online netwerkbijeenkomsten

De opleiding ‘Kerk naar buiten’ is speciaal voor predikanten en kerkelijk werkers die voorgaan in een gemeente en op zoek zijn naar een actuele opleiding met grote impact op hun werk. Gedurende de opleiding krijgen de deelnemers handvatten om gemeenten theologisch te begeleiden bij het ontdekken van de Missio Dei en de doorvertaling naar de praktijk. Het doel van de opleiding is om in de gemeente een missionaire cultuur te versterken, en om vernieuwende initiatieven te stimuleren en theologisch te begeleiden. "Het woord ‘missionair’ roept vaak allerlei verwarringen op," legt ds. Janneke Nijboer, opleidingscoördinator Kerk naar buiten, uit. "Toch is het voor de lokale kerk en voor christenen een belangrijk en mooi woord. Missionair-zijn is vanuit liefde in beweging komen ter wille van anderen namens de Ander. Het woord verwijst naar een fundamentele beweging in God, de bijbel, de kerk, de zendingsgeschiedenis, en de missionaire theologie." 

Opbouw van de opleiding

De opleiding begint met drie online startmodules waarin de inhoudelijke basis wordt gelegd en de praktijk wordt verkend. Deze startmodules zijn onderdeel van de opleiding als geheel, maar kunnen ook los gevolgd worden. Op 19 maart start de eerste startmodule. "Deelnemers worden geïntroduceerd in het veld van de missiologie en de contextualisatie, zodat voor hen duidelijk wordt hoe relevant deze velden zijn voor het functioneren van de lokale kerk," vertelt ds. Janneke Nijboer. "We denken na en debatteren over de plek van de kerk in Gods missie en hoe je als lokale kerk bezig bent met contextualisatie." 

Voor predikanten en kerkelijk werkers

De opleiding richt zich op predikanten en kerkelijk werkers binnen de Protestantse Kerk. Soms doen ook mensen uit andere kerkgenootschappen mee. Voorwaarde om deel te nemen is dat eerder een theologische opleiding (HBO of universitair) is afgerond en de predikant of kerkelijk werker minimaal enkele jaren werkervaring heeft. De gemeente en de kerkenraad zijn deel van het leerproces tijdens het verdiepingsjaar. Ds. Robert Eisinga, deelnemer aan een eerdere opleiding missionaire specialisatie, kan deelname aan iedereen aanraden: “De opleiding geeft je goede handvatten en tools waarmee je mensen in je gemeente en daarbuiten kunt raken en in beweging zetten.”

Aanmelden

De opleiding omvat in totaal 400 studiebelastingsuren (SBU). Daarvan zijn 84 SBU deel van de drie startmodules en 316 SBU zijn deel van het verdiepingsjaar. Bij aanmelding voor 1 maart 2021 ontvangen deelnemers € 150 korting. Meer informatie en aanmelden: protestantsekerk.nl/kerknaarbuiten.

Naar aanleiding van het instellen van de avondklok:

Naar aanleiding van de persconferentie op 12 januari 2021:

Naar aanleiding van de persconferentie op 14 december 2020: 

• Print of maak een pdf van dit document door toetscombinatie ctrl p in te drukken. Kies vervolgens onder 'Bestemming' de juiste printer of 'opslaan als pdf'.
• Het verdient aanbeveling dat in ieder kerkgebouw een exemplaar van dit protocol en van het daarop gebaseerde gebruiksplan aanwezig zijn vanwege mogelijke controle door de gemeente.

Basisregels

Gehoord hebbend de overheid adviseren wij gemeenten zeer dringend met maximaal 30 mensen (inclusief kinderen, exclusief medewerkers) samen te komen tijdens de eredienst. Gemeentezang wordt ten zeerste afgeraden. Online vieringen hebben de voorkeur. Kort samengevat:

• kerkdiensten: maximaal 30 mensen (inclusief kinderen, exclusief medewerkers)
• kerkelijke vergaderingen: online of uitstellen (in uitzonderlijke gevallen kunt u samenkomen)
• thuis ontvangen: maximaal 1 persoon
• groepen buiten: maximaal 2 mensen
• uitvaarten: maximaal 50 mensen

Let op: deze voorschriften kunnen worden bijgesteld. Het is van belang dat u de maatregelen vanuit de overheid blijft volgen. De richtlijnen van de Protestantse Kerk worden daar voortdurend op aangepast. 

Gebruiksplan

Voordat een gemeente kerkelijke activiteiten - zoals erediensten - hervat, moet er een gebruiksplan worden opgesteld. Dit protocol biedt hiervoor een belangrijk handvat, tegelijkertijd is het niet allesomvattend. De situatie in iedere gemeente en elk kerkgebouw is tenslotte anders. Daarom is het gebruik van gezond verstand van evengroot belang.

Voor alle activiteiten geldt dat hierbij de voorschriften van het RIVM inzake hygiëne, afstand, kwetsbare personen e.d. in acht worden genomen. Deze maatregelen zijn te vinden via rijksoverheid.nl. 

PreambuleHet is de bedoeling dat per gemeente de onderstaande aandachtspunten worden ingevuld c.q. beschreven zoals dit binnen uw lokale context passend is. 

1. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen van een gebruiksplan naar aanleiding van dit protocol. 
2. Het gebruiksplan van de gemeente geldt voor alle activiteiten in en rond het kerkgebouw.
3. Uitgangspunt is dat het helder en hanteerbaar is voor alle kerken, predikanten, werkers in de kerk, vrijwilligers en bezoekers. 
4. Predikanten, werkers in de kerk, vrijwilligers en bezoekers houden zich aan de voorschriften van het RIVM. 

De eredienst

Voor en na de kerkdienst 

• Aanstellen coördinatoren: Voor iedere viering dienen één (of meer) coördinator(en) te worden aangesteld. Deze coördinatoren zien toe op de maatregelen die getroffen zijn. Zij geven aan waar mensen wel/niet mogen zitten of lopen. Overweeg deze personen hesjes Pijl naar beneden Verder lezenMondkapjes en anderhalve meter materiaal in Protestantse Kerk huisstijl te geven zodat zij duidelijk herkenbaar zijn.Let op: er dient bij de ingang van de kerk één persoon (coördinator) te staan die mensen begroet en eventueel vraagt naar de gezondheid. Mensen met coronagerelateerde klachten mogen de kerk niet bezoeken. Daarnaast is het van belang dat de coördinatoren ook duidelijk aangeven hoe een en ander werkt bij de garderobe: waar kunnen de jassen worden opgehangen, hoeveel mensen kunnen dit gelijktijdig doen, enz.
• Wel/niet bezoeken van de kerk: De rijksoverheid heeft duidelijke voorschriften opgesteld wanneer iemand wel of niet een activiteit mag bezoeken. Mensen die 70 jaar of ouder zijn, en alle anderen die in een risicogroep vallen, beslissen zelf of zij aan de kerkdienst deelnemen. De kerk wijst op het advies van de overheid: voorschriften van de rijksoverheid met betrekking tot risicogroepen.
• Voorkomen overschrijden maximaal aantal kerkgangers: Zorg ervoor dat het aantal toegestane aanwezigen niet wordt overschreden. Reserveren Pijl naar beneden Verder lezenOver registratie en reserveren voor het bijwonen van kerkdiensten kan bijvoorbeeld als volgt:- Mensen melden zich aan bij een contactpersoon in de gemeente. Deze houdt het aantal bij tot het maximum bereikt is. - Aanmeldingen lopen tot een bepaald moment, bijvoorbeeld tot vrijdagavond 20.00 uur. Er wordt vervolgens geloot uit de aanmeldingen. De mensen die zijn ingeloot zijn krijgen een uitnodiging. - Nodig mensen uit op wijkniveau, leeftijdscategorie of achternaam.
• Binnenkomst en uitgang van het kerkgebouw: Geef duidelijk aan welke ingangen, welke looproutes, welke uitgangen worden gebruikt. Zorg voor desinfecterende middelen bij ingang en bij toiletten. Denk na over het al dan niet gebruiken van garderobes.
• Gebruik overige ruimtes in en rondom kerkgebouwen: In het gebruiksplan dienen ook alle overige ruimtes in en rond het kerkgebouw te worden opgenomen. Ook voor het gebruik van deze ruimtes zijn de voorschriften van het RIVM van toepassing. 
• Hygiëne/reinigen: Besteed in het gebruiksplan afzonderlijke aandacht aan hygiëne en veiligheid: stel een reinigingsplan op voor het kerkgebouw en de nevenruimtes (door wie, hoe vaak). Bijzondere aandacht is noodzakelijk voor keukens en sanitaire voorzieningen. Wat betreft het reinigen van het kerkgebouw/de kerkzaal is het belangrijk dat wordt vastgelegd hoe de kerkzaal wordt gereinigd. Denk aan afnemen van stoelen/banken, deurklinken, lessenaar, microfoons, enz. Ook goede ventilatie is belangrijk.
• Gebruik toiletten: Het bezoek aan het toilet in de kerk moet tot een minimum beperkt worden. Toiletten dienen na afloop van iedere kerkdienst te worden schoonmaakt. Zorg voor zover mogelijk voor extra reinigingsmiddelen zoals hygiënedoekjes die bezoekers kunnen gebruiken voor deurklinken en toiletbrillen.

De kerkzaal 

Inrichting en gebruik kerkzaal: Uitgangspunten bij het inrichten en gebruik van de kerkzaal zijn: 

• Tussen kerkgangers dient anderhalve meter afstand gewaarborgd te worden. 
• Huisgenoten mogen bij elkaar zitten. Onder een huishouden verstaat het RIVM echtgenoten, geregistreerde partners of andere levensgezellen en ouders, grootouders en kinderen, voor zover zij op één adres wonen. Woongroepen, tehuizen en studentenhuizen vormen dus niet één huishouden.
• Voor iedere kerkganger dient helder te zijn waar hij/zij kan zitten. Geef dit duidelijk aan. 
• Er dienen voor iedere viering één (of meer) coördinator(en) te worden aangesteld die toezien op de maatregelen die getroffen zijn en aangeven waar mensen wel/niet mogen zitten of lopen. Overweeg deze personen ook hesjes te geven zodat zij duidelijk herkenbaar zijn.

Verder is bij het inrichten en gebruik van de kerkzaal belangrijk dat: 

• Rekening gehouden wordt met het maximum aantal mensen dat aanwezig mag zijn;
• Aandacht gegeven wordt aan looppaden/routes;
• De eerste plaats naast het gangpad niet gebruikt wordt als de gangpaden te smal zijn. Mochten er losse stoelen zijn, dan kunnen stoelen worden verwijderd zodat de gangpaden de juiste afmeting krijgen;
• Bij het gebruik van bovengalerijen dienen de zitplaatsen in ieder geval op anderhalve meter afstand te zijn van de (voor)zijde van de galerij die uitziet op de kerkzaal, zodat kerkgangers hieronder een veilige zitplaats kunnen bezetten;
• Alle betrokkenen in de eredienst (voorgangers, lectoren, ouderlingen, muzikanten, kosters, enz.) ook tijdens de dienst de anderhalve meter afstand bewaren. Neem bij voorkeur de lessenaar af als een andere persoon deze gebruikt tijdens de eredienst; 
• Het gebruiksplan de procedure voor het verlaten van het kerkgebouw beschrijft. Laat de procedure uitvoeren door de daarvoor aangewezen coördinator. Geef bijvoorbeeld aan welke rij als eerste de kerkzaal kan verlaten, zo mogelijk via verschillende uitgangen. Vermijd elkaar kruisende stromen, bij het inkomen/verlaten van de kerk, en bij garderobes en toiletten. 
• Indien nodig met markeringen aangegeven wordt hoe en waar mensen kunnen wachten voordat zij de kerk in kunnen; 
• In het gebruiksplan ook afspraken opgenomen worden over het reinigen van de kerkzaal na afloop. Denk hierbij aan deurklinken, lessenaars, spreekstoel, microfoons, stoelen/ banken, enz. 

Overige ruimtes: Sluit ruimtes die niet gebruikt worden af om te voorkomen dat mensen hier ongevraagd naar binnen gaan. 

De kerkdienst In en rond de kerkdienst is er nog een aantal aspecten waarmee rekening gehouden dient te worden, zoals: 

• Muzikale medewerking aan een kerkdienst: bij de opstelling van zangers en instrumentalisten dient met de anderhalve meterregel en andere RIVM-voorschriften rekening te worden gehouden. We adviseren een afstand van 5 meter qua zangrichting tussen de zanger(s) en de gemeenteleden in de kerk en buiten.  
• Collectes: het gebruik van doorgeefzakken en lange collectestokken is niet mogelijk. Overweeg het gebruik van een collecte-app Pijl naar beneden Verder lezenVanwege coronacrisis biedt SKG de service 'digitaal collecteren' tijdelijk gratis aan. Mogelijk alternatief is de plaatsing van collecteschalen bij de uitgang. Let op: hierbij kan filevorming ontstaan. Dat is een mogelijk nadeel.
• Kinderopvang, kindernevendienst, jeugdwerk: Voor kinderopvang, kindernevendienst en jeugdwerk gelden de algemene voorschriften van de RIVM voor het werken met kinderen en jongeren'. Ga hierbij in overleg met vrijwilligers in het kinder- en jeugdwerk of zij zelf comfortabel zijn met het vormgeven van deze activiteiten. Zorg, indien nodig, voor aanvullende maatregelen (denk aan mondkapjes, voldoende overige hygiënemaatregelen).Op de jongprotestant.nl is een protocol voor het jeugdwerk te vinden.

Bijzondere vieringen en bediening van sacramenten 

Bediening van sacramenten

• Avondmaal: dit kan gevierd Pijl naar beneden Verder lezenModeramen over vieren Avondmaal in corona-tijd worden mits aan alle voorschriften wordt voldaan. Dat betekent een bekertje per persoon en het brood afnemen van een schaal in plaats van aanreiken.
• Doop: Alhoewel de anderhalve meter afstand tussen mensen leidend is en blijft, kan een voorganger vanaf 1 juni bepaalde liturgische handelingen Pijl naar beneden Verder lezenVanaf 1 juni: meer nabijheid bij bepaalde liturgische handelingen mogelijk verrichten zonder deze afstand te handhaven. Het gaat om dopen, bevestiging van ambtsdragers, huwelijks (in)zegening en ziekenzalving. 
• Zegenen: Alhoewel de anderhalve meter afstand tussen mensen leidend is en blijft, kan een voorganger vanaf 1 juni bepaalde liturgische handelingen verrichten zonder deze afstand te handhaven. Het gaat om dopen, bevestiging van ambtsdragers, huwelijks (in)zegening en ziekenzalving.

Als uw gemeente er voor kiest om de doop en/of zegenen te verrichten zonder anderhalve meter afstand te handhaven, dan moet dit worden opgenomen in het gebruiksplan.Overige diensten als huwelijksdiensten, belijdenisdiensten, bevestigingsdiensten van predikanten en/of kerkenraadsleden, rouwdiensten

Voor uitvaarten geldt dat er maximaal 50 mensen aanwezig mogen zijn. Zie ook richtlijnen van de overheid. Voor huwelijksdiensten geldt dat er maximaal 30 mensen aanwezig mogen zijn. Ook de overige diensten kunnen plaatsvinden onder dezelfde condities zoals eerder beschreven in dit protocol. Zie ook richtlijnen Rijksoverheid.

Wel is het van belang dat in het gebruiksplan specifiek aandacht wordt gegeven aan deze diensten. Daarbij is het vermijden van lichamelijk contact extra belangrijk. Denk daarbij aan: 

• Zegenen (zie onder kopje 'bediening van sacramenten') 
• Het feliciteren of condoleren zonder fysieke aanraking;
• De aanwijzingen van de uitvaartleider bij rouwdiensten; hij of zij is via de uitvaartbranche geïnformeerd. 

Bijeenkomsten anders dan kerkdiensten

Specifieke aanwijzingen voor bijeenkomsten anders dan kerkdiensten, zoals

• De dagelijkse voortgang van het gemeentewerk door de kerkenraad, colleges, werk- en taakgroepen
• JeugdwerkVoor jeugd tot 18 jaar hoeft onderling geen 1,5 m afstand te worden gehouden. De leiding dient wel 1,5 m afstand te houden. Zie ook protocol jeugdwerk op jongprotestant.nl.
• Groepswerk (bijvoorbeeld kringenwerk, activiteiten in het kader van vorming en toerusting etc.)
• De verkiezing van predikanten en de voorbereiding van deze verkiezing
• De verkiezing van ouderlingen en diakenen en de voorbereiding van deze verkiezing
• De bemiddeling in conflicten (door bijvoorbeeld visitatie en/of classispredikant)
• Kerkelijke rechtspraak

Aan alle protestantse gemeenten wordt een dringende oproep gedaan om terughoudend te zijn met andere bijeenkomsten dan kerkdiensten door deze uit te stellen of indien mogelijk digitaal te verzorgen. 

Wanneer een bijeenkomst anders dan een kerkdienst alleen in fysieke vorm gehouden kan worden, roepen we gemeenten dringend op zich te conformeren aan de maatregelen van de landelijke overheid. Ook voor deze bijeenkomsten gelden de richtlijnen van het RIVM en dit protocol.

Voor gemeentebijeenkomsten die nodig zijn om een predikant of andere ambtsdragers te verkiezen, adviseren wij om deze te organiseren in aansluiting op de kerkdienst. 

Voor al deze activiteiten geldt dat ze, waar het het gebruik van het kerkgebouw betreft, moeten voldoen aan de richtlijnen in het gebruiksplan. Ook voor externe huurders van het kerkgebouw gelden deze richtlijnen. Voor bijeenkomsten in de thuissituatie gelden de algemene richtlijnen van het RIVM.

Slotbepaling

Dit protocol is in opdracht van het moderamen opgesteld door de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland en ter informatie voorgelegd aan het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO).Voor vragen kunt u contact opnemen met dienstenorganisatie, via (030) 880 18 80 of een mail naar info@protestantsekerk.nl. Voor actuele informatie en praktische toepassingen kunt u de website van de Protestantse Kerk raadplegen: protestantsekerk.nl/corona.

Wilt u met anderen ervaringen uitwisselen over hoe uw gemeente omgaat met de coronamaatregelen? Ga naar de Facebookgroep 'Kerk-zijn in tijden van corona'. Deel hier uw ervaringen zodat we van elkaar kunnen leren.

Peter Jan Kik is jeugdwerker en zit in het kernteam van kliederkerk Vlaardingen. Hij vertelt: ‘Toen corona kwam baalden we in eerste instantie erg. We waren net op de goede weg, we hadden ongeveer 35 deelnemers. Van het een op het andere moment moesten we stoppen met de fysieke bijeenkomsten.’

Vorig jaar rond Pasen begon de kliederkerk met acties om contact te houden met de deelnemers. Maandelijks werd een tasje met een werkboekje, knutselspullen en wat lekkers rondgebracht. Daarnaast ging de kliederkerk door met het uitzenden via YouTube, werd er een puzzeltocht georganiseerd en kwam de kliederkerk na de zomer samen in het park om te picknicken.

Sinds twee maanden is de kliederkerk begonnen met het organiseren van kliederkerk bijeenkomsten via ZOOM. “Dit sloeg meteen aan,” vertelt Peter Jan. ‘Mensen waren direct weer betrokken en het was mooi om te zien dat er weer interactie was. Alles wat de kliederkerk tot een succes maakte kwam weer terug: online ontdekken, vieren en met elkaar een gezellige middag beleven. We hebben net onze tweede sessie achter de rug.”

Peter Jan: ‘We bezorgen nog steeds goed gevulde tasjes bij de deelnemers. Vervolgens vragen wij iedereen om rond drie uur te beginnen met knutselen. Om half vier openen we de ZOOM ruimte en komt iedereen, al knutselend, binnen. Om vier uur begint het echte programma. We bespreken de gemaakte knutsels en ontdekken samen een nieuw bijbelverhaal.” 

Op deze manier wordt echt contact gemaakt.. “Wij merken dat heel veel mensen hier behoefte aan hebben,” vervolgt Peter Jan. “Verhalen worden uitgewisseld, kinderen staan in de spotlights met hun knutsel en mensen voelen zich weer echt verbonden met elkaar. De reacties zijn erg enthousiast. Mensen waarderen het gewoon erg om in een kleine groep samen te komen en een leuke zondagmiddag met elkaar te hebben. De kracht van kliederkerk komt via deze middagen weer sterk naar voren.’

Niels Gillebaard is met zijn 36 jaar zo’n millennial, opgegroeid in de 21e eeuw. Hij is online-predikant bij MijnKerk.nl, het digitale platform van de Protestantse Kerk, vol podcasts, blogs en vlogs gericht op dertigers en veertigers. Daarnaast is hij gemeentepredikant in Heerhugowaard, met een speciale opdracht voor de jongere generaties.

Wanneer is iemand een millennial?

“Als je tussen de 20 en 40 jaar bent. Je behoort tot de eerste generatie die opgroeide met internet en smartphones. In het algemeen heb je het goed voor elkaar. Je bent gewend aan beeldvorming, via sociale media. Tot voor half maart dit jaar reisde je moeiteloos en betaalbaar de hele wereld rond. Je bent gewend aan een veelkleurig en dynamisch leven. Je bezoekt concerten en meerdaagse festivals, met hippe koffiespots en foodtrucks. Veel beleven en dat laten zien op social media is karakteristiek voor de millennial-generatie.”

Klinkt spannend. Hoe verhoudt zich dat met het kerkelijk leven?

“De wereld van millennials en het leven in de kerk kunnen als compleet anders worden ervaren, maar vergis je niet. De christelijke traditie is een enorm rijke, veelkleurige traditie. Het is van alle tijden dat de kerk zich moet leren verhouden tot de omringende cultuur. Ik zie het als een kracht van het christendom dat dat altijd gelukt is. De kerk heeft volop kansen om vormen te vinden die aansluiten bij de jongere generatie. 

In mijn werk in Heerhugowaard begin ik bij het individu. Ieder mens koestert hoop, een verlangen waar je enthousiast door wordt en inspiratie van krijgt. Jonge mensen zijn daar vol van. Dat probeer ik aan te boren.”

Waar leidt dat toe?

“Ik organiseer hier een groep mensen van mijn leeftijd en vroeg hen: ‘Waar word jij enthousiast van?’ Iemand antwoordde: ‘Van Down to Earth, een Netflix-serie over duurzaamheid van acteur en zanger Zac Efron. Samen keken we de serie. Dat bracht ons op een prachtig gesprek over hoe wij de klimaatcrisis ervaren en wat je zelf kunt doen. Heel bevlogen. Dat bracht ons bij Genesis. God schept de aarde en ziet dat het goed is, maar het gaat al snel mis. Wij starten bij de eigen ervaring en ontdekken wat de christelijke traditie daarbij te vertellen heeft. Geen algemeen aanbod dus en maar hopen dat ze komen. Iemand wilde naar de gemeenschap van Taizé in Frankrijk. Een week lang werden we ondergedompeld in de ervaring van een oecumenisch klooster met gesprekken, vieringen en ontmoetingen. Taizé is een soort festival avant la lettre: tentjes, muziek, beleving, andere mensen leren kennen.”

En een stilte van acht minuten in de viering.

“Precies, dat is een andere kant van deze generatie. Jongeren ervaren een enorme druk om het in de wereld te maken en dat te laten zien op hun Insta-account. Je swipet, ziet hoe goed anderen het doen: in de zon, lachend, met andere vrolijke mensen. Een perfect leven. Daar moet jij aan voldoen. Ook met een drukke baan, een zware hypotheek, kinderen, zorg voor ouders.

Te midden van al deze hooggespannen verwachtingen is er de christelijke boodschap dat Gods genade genoeg is. God is er altijd en jij bent goed zoals je bent. Het hoeft allemaal niet zo flitsend en meeslepend. Je realiseert jezelf ook in de stilte, zoals Jezus de stilte zocht. Zoals de profeet Elia God ontmoette in het ruisen van de wind, ‘een stem van een zachte stilte’. Zo zijn kerken voor jongeren een veilige, vrije plaats waar zij tot rust kunnen komen. Waar ze elkaar kunnen ontmoeten in een nieuw netwerk. De kerk biedt gemeenschap, tafelgemeenschap, in een samenleving die individualiseert en waar eenzaamheid onder jongere mensen groeit.”

In een wereld waarin je gelukkig moet zijn, weet de kerk dat het leven deuken en butsen kent.

“Het lijden hoort bij het leven, je neemt het op je. Jezus is de mens die wij volgen, de Heer. Hij nam het kruis op zich. In het op je nemen van het lijden zit de verlossing, de genade. De christelijke boodschap is krachtig. Het accepteert het bestaan volledig, ook de donkere kanten ervan. Tegelijk roept het iedereen individueel op om het hele bestaan op je te nemen en met elkaar de weg te gaan, vrijwillig. Het kan een verademing zijn om te ervaren dat lijden, tegenslag en verdriet er mogen zijn in de gemeenschap. De Bijbel is een boek van imperfecte mensen. Juist met die mensen gaat God Zijn weg.” 

Gods genade tegen het gevoel te falen. Stilte tegen stress. Gemeenschap tegen eenzaamheid. Troost in het lijden. Hoe pakken we dat aan?

“De energie en de kracht zitten in elk mens, begin daar. Zolang je authentiek blijft, komt het goed. Het hoort bij kerk-zijn om nieuwe vormen te vinden. Het protestantse kerkmodel is een model van onderop. Lokale gemeenten maken hun eigen keuzes. 

Jezus begon ook gewoon met een groepje leerlingen die Hij ontmoette en uitkoos. Met hen ging Hij een weg dwars door het land. Het moet een geweldig avontuur zijn geweest voor de jonge mensen van toen, als hij vertelde over het komende Koninkrijk. Mensen genezen, mensen helpen, het brood breken met elkaar, naar de grote stad Jeruzalem.

In Heerhugowaard kwamen we op het idee om een wandeling door de duinen te maken, een korte pelgrimage. Gitaar mee, iets te eten. Kaars aansteken, lied zingen, verhaal vertellen. 

Ik wil van de kerk een ruimte maken waarin mensen in allerlei vormen, op allerlei manieren worden aangesproken door het Woord van God. Waarin iedereen zijn of haar eigen passie of verlangen kan delen met anderen. Die kracht, die passie zit in individuele mensen zoals jij en ik.”

Een fragment uit het boekje:

Of om het met de vraag te formuleren waarop ik verzocht werd vandaag te reflecteren: is een goed leven een perfect leven? Het korte antwoord is natuurlijk: nee, gelukkig niet zeg. Want perfectie is een norm waaraan maar heel weinig mensen kunnen voldoen. Bovendien, wat is perfect? Dat verschilt van mens tot mens, lijkt mij. Voor de een is dat een glansrijke carrière met veel aanzien en rijkdom. Voor de ander is het een aantrekkelijk uiterlijk of een sportieve prestatie. En voor weer een ander is het een harmonieus gezinsleven of de bevrediging van vrijwilligerswerk. Een sluitend antwoord is dus niet te geven.

Voor mij persoonlijk geldt dat perfect ook een ander woord is voor saai. Stel je eens voor: een perfect leven en niks meer te wensen over? Ik moet er eerlijk gezegd niet aan denken!

Blijft de vraag: wat is dan een goed leven? Ook daarop is natuurlijk geen goed of fout antwoord te geven. Maar wat de coronacrisis ons sowieso leert, is dat het leven, als het erop aankomt, niet draait om meer, meer, meer, en al helemaal niet om meer ik, ik, ik, maar om samen, om verantwoordelijkheid en om aandacht voor de mensen om je heen.

We kennen allemaal die uitspraak dat niemand op zijn sterfbed zegt dat hij meer tijd op zijn werk had moeten doorbrengen of nog meer bezit had moeten verzamelen. In 2020 moeten we daar misschien ook nog het aantal volgers op Instagram of Facebook aan toevoegen. Maar het leven draait niet om contanten of consumptie, het draait om contact. Om echt menselijk contact. Dat is uiteindelijk het enige dat telt, niet rijkdom of uiterlijkheden, maar wat je met en voor een ander hebt gedaan.

Bestel het boekje met de volledige tekst hier:

In de jaren negentig van de vorige eeuw, met nog maar zo’n 40 meestal oudere bezoekers, leek het erop dat de Nieuwe Kerk zou moeten sluiten. Een van de voorgangers van ds. Dirk de Bree (42), wijlen dominee Wim Bouw, berustte daar niet in. Met zijn vrouw ging hij bidden voor groei. Er ontstond een kleine gebedsbeweging. Ook bezocht het echtpaar met een paar gemeenteleden de jonge mensen in de wijk om ze te betrekken bij kerkelijke activiteiten. Langzaam groeide de gemeente, en ontwikkelde zich vooral de laatste decennia tot de levendige Nieuwe Kerk anno 2020. 

De aantrekkingskracht van deze gemeente zit in een mix van kenmerken die maakt dat veel – vooral jonge – mensen zich aangetrokken voelen. In de Nieuwe Kerk noemen ze dat ‘het DNA’ van de kerk. Dat ziet er zo uit:

1. Tot eer van God 
2. Jezus centraal
3. Ruimte voor verschil
4. Iedereen telt mee 
5. Ten dienste van stad en omgeving

1. Tot eer van God

Ds. Dirk de Bree en ds. Lydia Kansen zijn samen verbonden aan de Nieuwe Kerk. De Bree vertelt: “Er kunnen 550 mensen in het gebouw, maar niet iedereen komt elke zondag, dus misschien hadden we inmiddels wel 700 of 800 kerkgangers. Dan komt er een moment: wat nu? Gebed was tijdens die afweging heel belangrijk. We hebben echt willen luisteren naar wat Gods Geest ons te zeggen heeft. Via het bijbellezen – ‘maak alle volken tot mijn leerlingen’ –, reacties op gemeenteavonden en onze eigen gedachten kwamen we tot een visie. We moeten de groei niet voor onszelf houden, met nog een derde voorganger en nóg meer diensten, maar de groei ‘weggeven’ aan een andere gemeente, dus: vermenigvuldigen.” 

2. Jezus centraal

Geloofsgroei en daarbij het gebruik van eigentijdse media zijn belangrijke speerpunten. Uit het Visiestuk Werkgroep Groei: ‘De prediking focust op Jezus, met ruimte voor de Geest en aandacht voor de Bijbel. De preek heeft een belangrijke plaats in de eredienst. Gemeenteleden waarderen een goed eigentijds verhaal, waarin Christus centraal staat. Het gaat om een boodschap waarin de Bijbel wordt uitgelegd en betrokken wordt op het dagelijks leven. (…) Ook is de eigentijdse vorm waarin deze gebracht wordt van belang. Dit betreft bijvoorbeeld taalgebruik, liturgie en liturgische vormen, en de mix van traditioneel en modern.’

3. Ruimte voor verschil

De groei van de Nieuwe Kerk heeft ook te maken met de diverse christelijke studentenverenigingen in Utrecht. Studenten nemen elkaar mee naar de Nieuwe Kerk en blijven ook na hun studententijd actief. Mede daardoor is de groep jonge, welgestelde en hoog opgeleide mensen sterk vertegenwoordigd en dat is opmerkelijk.

Emma Veerbeek (23) is meegenomen door een zus en door leden van de christelijke studentenvereniging Navigators. De ontspannen sfeer en de verbinding tussen verschillende tradities spreekt haar aan. “Ik heb vroeger gekerkt in een evangelische gemeente, een pinksterkerk en een gereformeerde kerk. Alles daarvan komt hier samen. Er zijn diensten met een muziekband, en met nadruk op worship en aanbidding. Maar we zingen ook psalmen en gezangen bij het orgel. Er is ruimte voor verschillende meningen op basis van de Bijbel. Kinder- en volwassendoop en kinderen opdragen, het is allemaal mogelijk,” vertelt een enthousiaste Emma, die onlangs in het nabijgelegen park gedoopt is.

4. Iedereen telt mee 

Uit het Visiestuk Werkgroep Groei: ‘Er is ook ruimte voor de enkeling. Er wordt bewust geïnvesteerd in pastoraat en rond iedere kerkdienst is er de mogelijkheid om ministry (het evangelie) te ontvangen. De zondagse diensten zijn inmiddels zo vol, dat het onmogelijk is om iedereen te kennen. Het kringwerk zorgt voor verbinding.’

5. Ten dienste van stad en omgeving

Al in de tijd van dominee Bouw was de Nieuwe Kerk op de wijk gericht, vertelt Dirk de Bree. Dat heeft zich uitgebreid naar de stad en verdere omgeving. “Veel van onze gemeenteleden zijn individueel betrokken bij allerlei initiatieven, bijvoorbeeld in nachtopvang en asielzoekerscentra, of om armoede of eenzaamheid te bestrijden.” 

Uit het visiestuk: ‘We willen kerk zijn in buurt en stad. Gemeenteleden worden in diverse cursussen toegerust tot een ‘missionaire levensstijl’ en missionaire activiteiten in woord en/of daad. De Marriage Course, discipelschapscursussen en de Alphacursus zijn hier voorbeelden van.’

Vrijwilligheid

Al deze aspecten – het is Gods werk, benadrukt De Bree - hebben geleid tot een niet te stuiten groei. Hoe ging het verder? In de naastgelegen wijk staat de Wilhelminakerk, vertelt de predikant. “Deze gemeente heeft met ongeveer 50 kerkleden last van krimp en vroeg om hulp. Wij wilden dat wat bij ons goed werkt met hen delen.” Zo’n 100 tot 150 leden van de Nieuwe Kerk stapten over naar de Wilhelminakerk. Het is geen ‘overname’ maar een samenwerking: de Wilhelminakerk behoudt eigen diensten, eens in de twee weken, en de nieuwe groep is begin november 2020 in dit gebouw als zelfstandige gemeente gestart met wekelijkse diensten en het DNA van de Nieuwe Kerk. Volgens De Bree is er van bezwaren of moeiten geen sprake geweest; in het proces is de hele gemeente meegenomen en alles gebeurde op basis van vrijwilligheid.

Overgestapt

Marieke Kruithof-de Rooij (27) maakte samen met man Rikjan en dochter Saar de overstap naar ‘de nieuwe vestiging’. Ze wonen vlak bij de Wilhelminakerk. “Naar de kerk gaan in je eigen wijk is het mooiste, vooral voor de kinderen. Door zo’n nieuwe start met een klein groepje leer je elkaar ook goed kennen, want daarvoor was de Nieuwe Kerk eigenlijk te massaal geworden. Het voordeel van een kleine groep is ook dat je niet afwacht tot een ander iets doet, maar samen oppakt wat nodig is. Dat de nieuwe vestiging in onze wijk is gekomen, zien wij als gebedsverhoring.” 

Op 8 november 2020 vond de eerste dienst in de Wilhelminakerk plaats, op 15 november werd dochter Saar er gedoopt: het begin van een nieuwe ‘vermenigvuldiging’. 

Wat is de kerk in dit coronatijdperk anders dan anders! Op dit moment hebben we in mijn gemeente weer alleen online-diensten. Met een paar mensen in de kerk de eredienst vormgeven, in verbondenheid met velen die thuis luisteren. ‘In een bijna lege kerk’, hoorde ik mezelf één van de eerste keren zeggen. ‘In de kerk is het nooit leeg, God is er altijd’, mailde één van de luisteraars me snel. Een ander appte de zaterdagavond daarna: ‘Weet dat je luisteraars hebt!’.

Aan het begin van de coronatijd ontroerde het me, dat we - met de bescheiden middelen die we in mijn gemeente hebben - toch iets wezenlijks kunnen betekenen, terwijl er zoveel verwarring en bezorgdheid bij mensen is. Langzamerhand begint het me zwaarder te vallen. Ik mis het directe oogcontact met kerkgangers tijdens de dienst. Ik mis de vanzelfsprekende verbondenheid die ontstaat door het regelmatig zien van elkaar, waarbij en passant wederwaardigheden uitgewisseld worden en onderling meeleven gevoed wordt. Ik mis de beschouwende gesprekken over hoe het er voor staat, met onszelf, met onze omgeving en met de wereld. En waar ik in het begin dankbaar was dat we toch íets konden doen, begint inmiddels de armzaligheid van de vorm zwaar te wegen.

> Lees ook:

Creatieve vormen om contact te houden met gemeenteleden en om van betekenis te zijn voor de wereld om ons heen hebben we zeker bedacht. De diaconie van mijn gemeente besloot al in een vroeg stadium om alle geplande collectedoelen hoe dan ook te blijven steunen, ook bij minder inkomsten. Ouderlingen organiseerden een coronaproof inloopuur. Er is heel wat gebeld, gemaild, geappt. En een gemeentezondag in september - met verschillende fietsroutes over het eiland, gezamenlijke inzet voor een goed doel en een ontmoeting - alles op gepaste afstand - op een ruim boerenerf - deed velen goed. Net als een tevoren in delen opgenomen kerstnachtdienst, waaraan velen zichtbaar meewerkten. Mooie initiatieven, maar het gemis bleef goed voelbaar.

Het valt niet mee om gemeente te zijn in tijden van corona. In de periode dat we dertig kerkgangers konden ontvangen, voelde het tegenstrijdig om ‘bewaker van de grenzen’ te moeten zijn. Dat druist zó in tegen het open karakter dat normaal gesproken bij kerk-zijn hoort. Tegelijkertijd zag ik ook nog eens de voorzichtigheid van de eigen kerkgangers, die lang niet allemaal durfden te komen. Regelmatig waren er zondagen waarop het toegestane maximum aantal kerkgangers niet eens gehaald werd.

En toch. En toch merk ik dat het mensen goed blijft doen om bij een ‘gemeente’ te horen en daarmee meer te hebben dan een mooi vormgegeven kerkdienst op tv. En toch merk ik dat het pastoraal lukt om met nieuwe mensen in gesprek te raken, ondanks de armoede van het huidige aanbod dat we kunnen doen als kerk. Het ontroert me dat ik van mijn kerkrentmeesters hoor dat er méér aan giften binnenkomt voor de collecten dan in de periode van ‘het oude normaal’. Het raakt me dat veel mensen inhoudelijk reageren op de kerkdiensten, terwijl ze zich de meeste zondagen tevreden moeten stellen met een audiostreampje.

Bovenal merk ik dat het gemeente-zijn mezelf goed blijft doen. Een dankbaar gezicht bij een huisbezoek. De jonge ouders die zó blij waren dat ze hun dochtertje konden laten dopen in een dienst met dertig kerkgangers. De mooie vormen die we in de afgelopen tijd bedachten voor uitvaarten in kleine kring.

Vaak moet ik denken aan het verhaal over Jezus en de broden en de vissen in Marcus 6. Jezus plaatst mensen in groepen van honderd of vijftig. Het goede nieuws toont zich en wordt waar in een overzichtelijke groep mensen. Leven met het Bijbelse verhaal is een niet weg te denken deel van mijn leven geworden. Op zich kan dat gesprek over het Bijbelse verhaal op veel plaatsen en in veel verschillende kringen inspirerend gevoerd worden. Mijn gemeente is echter de allereerste kring van mensen waarmee ik die bron van inspiratie en troost deel. Ik merk in deze tijd dat, ondanks alle kaalheid, de kracht van die verbondenheid blijft en me éxtra raakt op alle momenten dat het gemeente-zijn wél tastbaar wordt.

De coronacrisis bezorgt ons veel hobbels en bobbels op de weg naar elkaar en door de wereld. De pijn van het gemis doet me echter des te meer ervaren hoe kostbaar en wezenlijk de kring waarmee ik kerk-zijn dagelijks vormgeef steeds opnieuw voor me is.

Deze column komt uit de nieuwe bundel 'Daarom blijf ik juist in de coronacrisis bij de kerk', met bijdragen van prominenten uit de protestantse en katholieke kerk. Bestel het boekje voor 14,90 via adveniat.nl.

---

Van zaterdag 16 januari tot zaterdag 30 januari 2021 doen weer 2.000 kerken mee aan Actie Kerkbalans. Duizenden vrijwilligers zamelen geld in voor hun plaatselijke kerk. Het thema is dit jaar ‘Geef vandaag voor de kerk van morgen’.

kerkbalans.nl

Enthousiasme in Winterswijk

Op 17 januari is de gebedsdienst voor de eenheid van de christenen gevierd in in de Jacobskerk, een van de kerkgebouwen van de Protestantse Gemeente Winterswijk. Naast de Protestantse Gemeente deden er nog zes geloofsgemeenschappen mee: de Doopsgezinde Gemeente, het Leger des Heils, de Molukse kerk 'Immanuël ', de katholieke Jacobusparochie, LIFE Winterswijk en 'De Ontmoeting. De twee laatstgenoemde gemeenschappen hebben een evangelisch karakter. Het werd een online-viering, die door enkele mensen is voorbereid en door het 'technische team' deels al van tevoren opgenomen was, nl. enkele gebeden, de Schriftlezing en de zang door enkele cantorijleden. Tijdens de live-uitzending, werden de alopgenomen gedeelten er 'tussen geschoven' en luisterden we naar opwekkingsliederen door enkele leden van de Samen-in-de-naam-van-Jezus-band en naar de overdenking. De reactieswaren overweldigend en bijna allemaal positief. Het enthousiasme na de dienst was bij de enkelingen die koffie bleven drinken er groot. Hopelijk kunnen we dat vasthouden. Het smaakte naar 'meer'!(Ingezonden door ds. Reinoud Wentink, Protestantse Gemeente Winterswijk)

Classis Noord-Brabant, Limburg en Réunion Wallonne- Aartsbisschop en bankdirecteur geven visie op rol van kerken tijdens en na corona 

In een online-ontmoeting op maandag 18 januari 2021 vanuit de Grote Kerk in Den Bosch geven oud-katholiek emeritus aartsbisschop Joris Vercammen en directeur van de ASN-bank Arie Koornneef hun visie op de rol van de kerken tijdens en na corona. De bijeenkomst start om 20.00 uur en wordt voorafgegaan door een vesper in de Sint Janskathedraal, die ook online wordt uitgezonden. Meer informatie en aanmelden

Overijssel - Bidden langs het kanaal 

In Vriezenveen (Westerkerk), Daarlerveen (De Schoof & De Kruiskerk), Vroomshoop (Het Anker), Geerdijk (Sint Willibrord) en Beerzerveld (Hervormde Kerk) staan kerken langs het kanaal Almelo-De Haandrik. In 2018 zijn deze een samenwerking gestart naar aanleiding van Handelingen 16 vers 13 was. De vierde editie gaat anders, want samen komen gaat nu niet. Elke avond is er nu een uitzending via het YouTube kanaal 'Verspieders Express'. Op zaterdagavond is er een speciaal programma voor de kinderen en op zondagavond sluiten wij de week af met 'Zingen & Bidden langs het kanaal'. Iedere kerk werkt een eigen programma van circa 35 minuten uit.

Nissewaard - Samen de handen vouwen in moeilijke tijden

Kerken in Nissewaard organiseren op maandagavond 18 januari een online gebedsavond. Tot zondag 17 januari kunnen mensen gebedspunten voor deze viering aandragen. De online viering begint om 19.30 uur en is te bekijken via www.kerkdienstgemist.nl. 

Gemeenschap Chemin Neuf - Het wonder van de eenheid 

De oecumenische gemeenschap Chemin Neuf biedt een elke ochtend een inleiding van 6 minuten, en elke middag getuigenissen van 3 minuten. Over de ochtendinleidingen schrijven zij: “Dag na dag zullen we het "Gebed voor de Eenheid" volgen, geïnspireerd door Abbé Paul Couturier, een van de pioniers van de eenheid tussen de Kerken. Laurent Fabre, stichter van de gemeenschap Chemin Neuf, Zuster Anne-Cathy Graber (protestantse hoogleraar in oecumenische theologie aan het Centre Sèvres, Jezuieten in Parijs) en Justin Welby (Primaat van de Kerk van Engeland) zullen licht werpen op hoe Jezus naar zijn leerlingen keek voordat hij zijn passie beleefde en waarom hij aandrong op de banden van eenheid en vrede tussen hen.”

https://www.weekvangebed.nl/ 

Geeft uw gemeente ook op inspirerende wijze vorm aan de Week van Gebed, stuur dan een mail naar webredactie@protestantsekerk.nl. Wellicht voegen we uw voorbeeld toe aan dit overzicht. 

De coronapandemie houdt ons allen in de greep. Gelukkig is er een begin gemaakt met vaccineren. Maar nog is het einde niet in zicht… De gevolgen van de pandemie zijn zwaarder dan ooit. De lockdown duurt voort. Varianten van het virus maken het nog zorgelijker waardoor we adviseren in het geheel niet meer te zingen Pijl naar beneden Verder lezenDringend advies: gedurende (verlengde) lockdown niet zingen tijdens kerkdienst in onze online kerkdiensten.

Het zijn zware en verdrietige tijden voor ons allemaal. Het duurt al zo lang. Wanneer kunnen we weer gewoon bij elkaar komen en uit volle borst zingen? Wat rest ons nog als gemeente van Christus? Wat zullen we bidden? 

Worstelende met het advies om niet meer te zingen in de eredienst hielpen mij de eerste woorden uit de berijming van Psalm 65: ‘De stilte zingt U toe, o Here’. In de onberijmde versie: ‘U komt toe stilheid, een lofzang!, o God, op Sion’ (Psalm 65:2, Naardense vertaling). 

Deze woorden troosten mij in deze verdrietige situatie. De noodgedwongen stilte, het niet hardop zingen in de eredienst is ook aanbidding, toewijding en lofprijzing van God. God die troont op de lofzangen van Israël (Psalm 22:4) hoort ook ons zwijgen als loflied. 

Psalm 65 geeft woorden aan mijn gebed in deze tijd van lockdown. 

Gebed

Eeuwige God, U die woont en troont in Sion, hoorder van het gebed,tot U komen wijin stilteniet goed wetend wat te bidden. We zijn uit het veld geslagen niet in staat om bijeen te komen en uit volle borst U de lof te zingen. We zijn stilgevallen en weten niet hoe lang alles nog zal duren, zelfs niet of onze gezondheidszorg het wel aan kan en of wij zelf niet besmet, ziek en geveld zullen raken. In deze nood komen wij toe U, in stiltebiddend om gehoorom vertroosting om nabijheid om perspectief. Hoor ons:wees ons genadig!U, die onze stilte hoort en peilt, hoor ons stil zijn als loflied,als aanbidding als roep om genade en ontferming. ‘Tot U komt al wat leeft, tot U, o redder uit ellendedie alle schuld vergeeft’*Geef ons kracht om het vol te houden,vertrouwen dat U ons stil-zijn hoort, geloof om de moed niet te verliezen.

Van U is immers het Koninkrijk,de kracht en de heerlijkheidtot in eeuwigheid.

Amen. 

* Psalm 65 couplet 1, slot.

Lied/gedicht

De bundel met Verzamelde liedteksten (2018) van Huub Oosterhuis draagt de titel: Stilte zingen. Deze bundel opent met onderstaand lied, vrij naar psalm 65:

Stilte nu. Voor U. Stilte zingen had ik u beloofd.Hoor dan.

Hoor dan wie?Mij - wie mij?

Die deze mens bendie hier neerligtnietig schuldbeladendie wil opstaanander mens wil zijnnieuw ik. 

Stilte nu.

Gratis veertigdagentijdkalender 2021

De veertigdagentijdkalender 2021 ‘Ik ben er voor jou’ daagt u uit tot bezinning in de 40 dagen op weg naar Pasen. De kalender biedt tevens nieuwe vormen om invulling te geven aan de vastentijd, bijvoorbeeld door te vasten van snoep, alcohol of vlees. 

Vraag een gratis exemplaar aan of bestel een stapel kalenders als gemeente. Vanaf twee en meer exemplaren kost de kalender 1 euro per stuk en is deze te bestellen via de webwinkel van de Protestantse Kerk. 

Vasten

Kerk in Actie roept alle gemeenten in Nederland op samen een statement te maken door als gemeente veertig dagen te vasten. Samen vasten werkt verrijkend. Kerk in Actie reikt materialen aan met voor iedere week een vastensuggestie. De vastensuggesties sluiten aan bij de teksten en vastentips in de 40dagentijdkalender. Vast mee of bestel de vastenkaart voor uw hele gemeente. Voor kinderen is er een eigen vastenkaart. Deze is hier gratis te bestellen.

40dagentijdcampagne Kerk in Actie

In de Veertigdagentijd staan we stil bij het leven van Jezus. Hij inspireert ons. Als ultieme daad van goedheid gaf Hij zijn leven en stond Hij op uit de dood. De hoop die dát geeft, geven we door: door barmhartig te zijn en goed te doen. Er zijn zóveel mensen die wachten op een beetje barmhartigheid, op een daad van goedheid. Jezus laat ons zien wat barmhartigheid is: de hongerigen eten, de dorstigen drinken geven, de naakten kleden, de vreemdelingen onderdak bieden, de zieken verzorgen, de gevangenen bezoeken en de doden begraven. Doe als gemeente mee aan de 40dagentijdcampagne en zamel via de collecten geld in voor de diverse projecten. Voor deze campagne zijn diverse materialen beschikbaar

Stuur paasgroeten naar gedetineerden

Ook in deze Veertigdagentijd wordt de Paasgroetenactie voor gedetineerden in binnen- en buitenland georganiseerd. Doe mee en stuur een bemoedigende groet naar gedetineerden in deze moeilijke tijd.

Liturgisch bloemschikken

De brochure voor de Veertigdagentijd & Pasen 2021 kan vanaf eind januari gratis worden aangevraagd. Ook is voorbeeldmateriaal symbolisch bloemschikken beschikbaar. 

Materiaal voor kinderen en jongeren

In de werkvormendatabase van Jong Protestant zijn diverse ideeën voor kinderen en jongeren te vinden voor de Veertigdagentijd en voor Pasen zoals een voorbeeld om liefdesbloemen te maken of de paaschallenge-minecraft edition om online te spelen. 

Wat denkt u van een online paasspel voor jongeren van 12 tot 18 jaar? Jongeren spelen dit spel thuis en staan via social media met elkaar in verbinding. Lees meer over het online paasspel. 

Of bekijk dit programma voor een kliederkerkviering thuis. In een kleine groep, bijvoorbeeld als gezin, kunt u aan de slag met thema’s als verdriet en nieuw leven.

Meer informatie op de themapagina 'Veertigdagentijd & Pasen'

Tora als commentaar op het leven

In de inleiding bij het eerste deel Genesis van de prachtige serie commentaren op de Tora, schrijft de onlangs overleden rabbijn Jonathan Sacks hoe het wekelijkse Toragedeelte in de synagoge voor hem een richtsnoer was voor zijn leven, juist ook in moeilijke tijden en bij zware beslissingen. En ook omgekeerd: gebeurtenissen in zijn leven en in de wereld gaven een dieper inzicht in de tekst van de Tora. Leven en tekst, ze zijn op elkaar betrokken. Sacks Pijl naar beneden Jonathan Sacks, Genesis; boek van het begin, Middelburg, Skandalon, 2020. Ook de delen Exodus en Numeri zijn inmiddels vertaald en uitgegeven door Skandalon.Genesis; Boek van het begin schrijft:

‘De Tora is een commentaar op het leven, en het leven is een commentaar op de Tora. Ze zijn met elkaar in gesprek, ze werpen licht op elkaar. De Tora moet niet alleen gelezen, maar ook geleefd worden.’

Sacks kijkt naar de bijbelteksten en let daarbij niet alleen op de details, maar ook op het totaalbeeld. Deze vensters op de wekelijkse Toragedeeltes bieden zicht op het leven, en het leven laat zien hoe je de bijbelteksten kunt interpreteren. Sacks laat daarbij de vragen ‘van binnenuit’ toe, zowel de vragen die uit de tekst voortkomen als die uit je eigen leven. Zo ontstaat er een spannende dialoog. Je krijgt het idee: deze tekst heeft iets over mijn en ons leven te zeggen, en ons leven kleurt de tekst.

‘Wat ik schilder, komt van binnen’

Diezelfde beweging van binnenuit voltrekken Jacques Maas en de al in 2010 overleden Nico Tromp in hun bijzonder fraai uitgegeven boek Hemelse vensters aan het woord. Marc Chagall’s gebrandschilderde ramen in de Sankt-Stephanskirche te Mainz Pijl naar beneden Hein Berendsen Public Relations, 2020. Maas heeft deze uitgave na het overlijden van Tromp voltooid. Maas was universitair hoofddocent praktische theologie en Tromp hoogleraar exegese van het Oude Testament en Hebreeuws aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg, te Utrecht.Hemelse vensters aan het woord. Zij kijken naar de drie gebrandschilderde middenramen in het koor van deze kerk en laten de voorstellingen zelf aan het woord komen. De Joodse schilder Marc Chagall ontwierp deze ramen vlak voor zijn dood in 1985 in opdracht van de toenmalige pastoor van de Sankt-Stephanskirche, Klaus Maier. Tweemaal heb ik deze ramen zelf uitvoerig kunnen bekijken. Chagall (1887-1985) zag met innerlijke ogen. Hij zegt daarover in een interview, dat zijn gebrandschilderd glas een onzichtbare wand is tussen zijn hart en dat van anderen. ‘Wat ik schilder, dat komt van binnen, niet van buiten’.

Jacques Maas en Nico Tromp maken verschillende rondgangen door de kerk en langs de gebrandschilderde ramen. Zij kijken tot in detail en zoomen dan weer uit om de grotere gehelen in het oog te krijgen. Zij laten zien hoe Chagall kijkt naar de bijbelverhalen. In de overgang van de tekst met woorden naar visuele verbeelding vindt er een transformatie plaats. Chagall laat onderdelen weg of voegt ze juist toe. Hij speelt met kleuren en composities. En al kijkend krijg je net als bij Sacks het idee: dit raam heeft iets over mijn en ons leven te zeggen, en ons leven kleurt het raam.

Het offer van Abraham: Sara in beeld

Laat ik een voorbeeld geven. Het betreft het derde raam van onderen van het middenraam: het offer van Abraham, dat in de Joodse traditie bekend staat als de binding van Isaak. Bijgaande foto heb ik zelf gemaakt in 2016, maar de afbeelding staat in full colour in groot formaat in het boek. Twee elementen uit deze veelzeggende verbeelding haal ik naar voren. Wat in het bijbelverhaal ontbreekt (Genesis 22:1-14) is Sara. Abraham wordt op de proef gesteld, Abraham gaat op weg met zijn zoon Isaak, en Abraham steekt op het moment suprême zijn hand uit om zijn zoon te offeren. Waar is Sara? Rabbijnse commentaren vertellen overigens wel dat Sara van verdriet stierf toen zij van dit alles hoorde. Immers, direct in het hoofdstuk hierop volgend wordt verteld dat Sara stierf op 127-jarige leeftijd (23:1). 

In Chagalls verbeelding staat Sara links onder, de handen tegen de borst. Ze houdt haar hart vast.  Ze is helemaal groen gekleurd, net als de struik waarmee zij verbonden is. Het groen komt terug bij Abraham, maar slechts voor een deel. Maas en Tromp suggereren dat het groen een teken van leven en groei is. Niet voor niets dat de parasja (wekelijkse Toragedeelte) waarin sprake is van de dood van Sara heet: Chajee Sara, Sara leefde.

Tegelijkertijd blijven er tal van vragen over. Sara noch Abraham lijkt verzet aan te tekenen. Abraham toont zijn bereidheid te offeren. En Sara? Laat zij het gebeuren bij Chagall?

Een ongebonden Isaak

Isaak is ontbloot en weerloos. Chagall doet hier iets met de bijbeltekst. Isaak is op dit raam niet vastgebonden. Hij ligt er zelfs ontspannen bij op een soort matras van stammetjes of kooltjes. Er spreekt, zo kijken Maas en Tromp ernaar, rust en overgave uit. De kleur van zijn lichaam is vrijwel identiek aan de kleur van de ram waarmee een engel komt aansnellen. Zo heb ik Isaac nog nooit gezien. Wat zegt Chagall hiermee? Eén perspectief (er zijn er meer) is uitdagend. In de woorden van Maas en Tromp:

‘Als Isaak gebonden zou zijn, zou hij meer voorgesteld worden als een object dat iets ondergaat; zijn niet-gebonden zijn maakt hem meer tot subject, tot iemand die vrij en actief is. Hij is dus ongebonden omdat hij een mens is, een mede-mens, jouw medemens, een zoon van zijn moeder. Het maakt zo gezien, de daad van de vader tot een onbegrijpelijke moord, een onmenselijke daad. Het wordt des te schrijnender naarmate Isaak daar meer als mens ligt.’ 

Het lost de vragen niet op bij dit complexe verhaal, maar zo’n verbeelding roept wel het nodige op. Wat betekent het om mens te zijn? Waar wringt het, waar schuurt het, op welke momenten speelt het leven zich af op het scherpst van de snede?

Jodendom als scholing: leven is niet vanzelfsprekend

Ik sla er nog een keer Sacks commentaar op na. Ook hij geeft een perspectief op dit verhaal dat voor mij nieuw is. Jodendom, schrijft hij, is een voortdurende scholing om het leven niet als iets vanzelfsprekends te beschouwen. Essentieel in het jodendom is het krijgen en koesteren van kinderen. ‘Ons hele waardensysteem is daarop gebouwd. Scholen zijn onze bolwerken, opvoeding onze passie, leraren onze grootste helden’. En uitgerekend hier, in dit verhaal, onderwerpt God Abraham aan de grootste beproeving zien: het lange wachten op een kind, de niet vervulde hoop, en als er dan toch nog het langverwachte kind geboren wordt: het vastbinden. De les volgens Sacks is: beschouw kinderen niet als iets vanzelfsprekends, niet als je bezit. Ieder kind is een wonder. En dat is een les die de wereld nog steeds niet heeft geleerd. Te veel kinderen leven in armoede en sterven door gebrek aan medische zorg. De wereld geeft de voorkeur aan het uitvechten van conflicten boven het vormgeven van een veilige toekomst. De binding van Isaak laat zien: leven is kostbaar, kinderen zijn een wonder, leven scheppen is een daad van liefde.

Leer samen kijken

Zowel Sacks als Chagall geven verrassende perspectieven. Zelf kun je weer andere dingen zien. Omdat je zienswijze immers gevormd is door je eigen levenservaringen, teleurstellingen, crises en momenten van verwondering. Zelf ervaar ik het telkens weer als verrassend om samen met anderen bijbelteksten te lezen en te proeven. En om op kringen naar verbeeldingen te kijken. Ik hoop dat dit gaandeweg dit jaar weer kan gebeuren, in na-coronatijden. Wat zie je? Wat valt je op? Wat spreekt je aan? Wat verwart je? De kunst is om goed te leren kijken, te letten op details, en dan weer het grotere geheel in de picture te krijgen. Leermeesters als Sacks, Chagall, Tromp en Maas kunnen daarbij helpen. Of je eigen pastor. Niet om antwoorden te formuleren, maar om openheid en ruimte voor levensvragen te creëren.

De volgende overwegingen vormen de basis voor dit advies:

• De grote zorgen van de overheid over de opkomst van de zeer besmettelijke Britse variant van het coronavirus
• De situatie in twee gemeenten waar zingen waarschijnlijk een bron van besmetting is geweest
• Het advies van de werkgroep ‘Zingen in de kerk’ & antwoorden op vragen die gesteld zijn naar aanleiding van dit advies

Het moderamen adviseert gemeenten met klem in ieder geval de komende vier zondagen, dus t/m 7 februari 2021, tijdens de kerkdienst in het geheel niet te zingen. Dus ook niet met een klein aantal personen, zoals in het vorige advies nog als mogelijkheid werd genoemd. De Britse variant van het coronavirus blijkt extreem besmettelijk te zijn. Volledig vertrouwen op afstand houden en ventilatie is té risicovol, aldus het moderamen. Dat advies geldt ook voor het opnemen van liederen in een doordeweekse setting, met een klein aantal mensen. Dan zijn de risico’s namelijk net zo aanwezig.

Ds. Marco Batenburg, preses generale synode: “Ik realiseer me heel goed dat deze boodschap bij velen hard aankomt. Ook in het moderamen ervaren we pijn bij dit advies. Samenzang was al veel langer niet mogelijk, maar dat in diensten nu helemaal niet meer kan worden gezongen is echt heel verdrietig. Met elkaar verlangen wij intens naar het moment dat we als gemeente weer kunnen samenkomen. Tegelijkertijd geloven we dat deze omstandigheden voor God geen belemmering zijn om door te gaan met Zijn werk in ons leven, in de kerk en in de wereld. Laten we ons daaraan vasthouden, en elkaar aansporen om het van Hem te blijven verwachten.”

Alternatieven voor zingen

Voor de hand ligt om met de kerkmusicus van uw gemeente te zoeken naar mogelijkheden om de eredienst bijvoorbeeld met eerder in het afgelopen jaar opgenomen liederen, instrumentaal of anderszins in te vullen.

Meer ideeën en het (rechtenvrije) aanbod van diverse partijen, is te vinden in de ideeënbank:

Aan het begin van het nieuwe kalenderjaar worden in veel kerken nieuwe ambtsdragers bevestigd. Maar hoeveel nieuwe ouderlingen – die geen kerkrentmeester zijn – komen er in uw gemeente bij?

Blijvende vacatures

Vanuit heel het land en vanuit alle modaliteiten hoor je dat er ook na een intensieve zoektocht naar nieuwe ambtsdragers blijvende vacatures zijn, met name als het gaat om ouderlingen. Natuurlijk, er zijn plekken waar men een voltallige kerkenraad heeft, maar vanzelfsprekend is dat niet. Op sommige plekken zie je dat alleen vrouwen ouderling worden - waar mannen, als ze zich al geroepen weten, zich nog uitsluitend herkennen in een kerkrentmeester of een diaken. Ook zie je dat kerkenraden met langer openstaande vacatures op sommige plekken creatief worden: men spreekt van een pastoraatsteam, meer leeftijdsgericht in plaats van wijkgericht pastoraat, van de inzet van pastoraal medewerkers en/of wijkbezoek(st)ers – en wat is het winst wanneer veel mensen een stukje van de opdracht aan de hele gemeente om naar elkaar om te zien willen meedragen. Maar toch: ook in dit opzicht wordt duidelijk dat de kerk in deze tijd verandert en aan verandering onderhevig is. 

Principiële en praktische bezwaren

Wat wil je ook, in een samenleving waar man en vrouw vaak allebei werken, er voor kinderen al weinig tijd van ouders beschikbaar is, veel mensen bovendien later met pensioen gaan, velen best iets willen doen maar zeker geen taak voor vier jaar die ook nog eens niet helemaal in een profiel vast te leggen is, veel mensen al jong hebben geleerd dat sporten, grenzen trekken, nee zeggen en ontspannen noodzakelijk zijn om het gewone leven vol te houden, een tijd waarin … vult u zelf maar aan en in. 

In de kerkenraad van de Oude Kerk hebben we een tijd geleden met de bestaande ambts- en taakdragers de praktische en meer principiële bezwaren om ambtsdrager te worden geïnventariseerd. Daarvoor nodigden we een grote groep potentiële ambtsdragers uit, en luisterden naar hun kritische vragen bij kerk en ambt. We kwamen op het volgende lijstje: 

• Tijd: het past niet in ons drukke bestaan/hoeveel zondagen vraagt dat van ons…?;
• Weerstand tegen specifieke onderdelen: ik zie op tegen het mensen bezoeken/tegen al dat vergaderen/tegen het vooraan in de kerk staan/tegen het bidden in de consistorie;
• Twijfel aan zichzelf: wie ben ik dat ik dat doen kan/ik heb te weinig kennis/ik ben niet zo’n gelovig mens;
• Beeldvorming: ik - ouderling?.

Herbezinning op kerk en ambt

Al deze valide argumenten van betrokken gemeenteleden brachten een boeiend gesprek in de kerkenraad op gang. We betrokken bij ons gesprek ook de nota Kerk 2025. Die wil immers back to the basics en heeft als uitgangspunt (blz. 3): Waar moeten we ons op concentreren? Wat moeten we loslaten en wat vooral wél doen? Wat is nú nodig? Het gaat om een eenvoudige agenda. Geen stapels opdrachten. Maar wel: waar komt het nu op aan? Je zou het een herbezinning op kerk én ambt kunnen noemen. 

We benoemden een aantal minnen en plussen van het ambt, bij elkaar een heel lijstje. Een aantal 'minnen': 

• Ik doe te weinig en daar voel ik mij schuldig over;
• Soms heb ik nog het oude beeld van ouderling X op mijn netvlies, en daar beantwoord ik niet aan;
• De kerk lijdt aan gebrek aan daadkracht;
• De samenwerkingen met andere wijken en kerken is te gering;
• We komen bij allerlei mensen niet binnen;
• Echt innoveren in de kerk is moeilijk;
• Het ambt heeft iets eenzaams, soms ben je bezig met dingen die je partner anders of niet beleeft.

Tegenover die minnen – en natuurlijk zijn er meer – werden er ook allerlei 'plussen' genoemd: 

• Het ambt geeft energie;
• Het ambt helpt bij mijn eigen geloofsopbouw, ik kom vaker in de kerk en het doet me meer; 
• Ik word enthousiast van al die gesprekken, zowel met ouderen als met jongeren; 
• Contacten met ambtsdragers uit andere wijken zijn mooie 'spiegelmomenten';
• Het ambt helpt om echt iets te doen voor mensen – gemeentemaaltijden, voedselbank, schuldhulpmaatje, hulpdienst, maar ook een telefoontje, kaartje. En je krijgt dat ook terug als je zelf ziek bent, gemeente-zijn is echt meer dan een mooi woord ...

Naar een nieuwe ambtsbeleving

Voorzichtig formuleerden we na dit gesprek een aantal aandachtspunten. Ten eerste: we moeten leren het ambt 'ontspannen' te dragen. Zwaarwichtigheid ligt op de loer, in een kerk die gewoon is grote woorden in de mond te nemen – en die ook onderhevig aan krimp is en 'zwaar van tuigage' (A.J. Plaisier). Durven we ambtsdrager te zijn in een tijd van krimp, zonder kramp? Met wel onverminderd geloof in de Heer en in de toekomst van Zijn Kerk op aarde? Durven we te blijven zeggen: niet alles wat moet, moet? Durven we te geloven dat het ambt betekent: God roept juist mij, kwetsbaar, beperkt beschikbaar mens in zijn dienst, in de kerk die niet van gisteren is, maar van vandaag? 

Ten tweede: kunnen we elkaar te helpen om als ambtsdrager - en in het bijzonder als ouderling - niet aan al te hoge verwachtingen te hoeven voldoen? Kunnen we als gemeenteleden begrijpen dat ouderlingen vandaag anders werken dan toen we misschien zelf, jaren geleden, ouderling waren? Durven we, omdat de K/kerk ons ter harte gaat, ook los te laten wat 'altijd zo was'? En durven we als ouderling te vragen: ik maak tijd voor u – maar mag ik ook van u, waarde broeder of zuster, of van een van uw kinderen, verwachten dat u mij bericht als er iets speelt?

Komende zondagen zullen er weer op allerlei plekken nieuwe ambts- en taakdragers bevestigd worden. Wat een zegen is het, te weten dat de Geest van God aan mensen gegeven wordt bij de uitoefening van hun ambt, ook in 2021!

Dit artikel is een bewerking van een artikel van ds. Peter Verbaan dat eerder verscheen in het magazine Credo/Confessioneel.