In Kampen en IJsselmuiden zijn goede ervaringen opgedaan met de opvang van Oekraïense vluchtelingen door kerken, samen met de burgerlijke gemeente Kampen. Daar werken verschillende partijen uit de samenleving samen aan opvang.

Na een bezoek aan de gemeente Kampen pleitte Jurjen de Groot, directeur van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland, in dagblad Trouw dan ook voor een kleinschalige opvang van vluchtelingen, waarbij ook kerken worden betrokken. Kan dit ons inspireren om ook asielzoekers die nu in Ter Apel buiten slapen of rondtrekken langs noodopvanglocaties gastvrijer te ontvangen? Hoe kunnen kerken hierbij samenwerken met burgerlijke gemeenten? 

Ervaringsdeskundigen van de kerken uit IJsselmuiden, de gemeente Kampen en de Protestantse Kerk in Nederland delen tijdens deze avond de stappen die zij hebben gezet in de praktijk van de opvang.

Tijd

18.00 - 21.30 uurDe avond start met een ontmoetingsmaaltijd.

Locatie

Hervormd Kerkelijk Centrum 'De Zaaier'Dorpsweg 38, IJsselmuiden 

Aanmelden

Is jouw gemeente ook geïnteresseerd om aan de slag te gaan met opvang van vluchtelingen? Meld je dan aan voor deze inspiratieavond door het onderstaande formulier in te vullen.

Formulier

Hij publiceerde honderden artikelen en tal van boeken, waaronder minstens vijf theologische ‘topstukken’. In woord en werk pendelde Miskotte tussen God en de goden, tussen kerk en wereld, tussen het sublieme en het aardse, tussen religie en cultuur. Altijd met een scherp oog voor de tijdgeest en vanuit een alzijdige belangstelling verzamelde hij indrukken vanuit de samenleving en confronteerde die met Schrift en traditie. In zijn theologische werk streed dogmatiek met bevinding, passie met nuchtere analyse en wisselde hij ‘pamflettisme’ af met grote gedachtevluchten.

Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?

Aanvankelijk publiceerde hij vanaf begin jaren ’20 vooral over literatuur (Dèr Mouw, Henriëtte Roland Holst, Thomas Mann, Kafka) en over de 19de-eeuwse theoloog Gunning, later volgden preken(bundels) en Bijbels-theologische verkenningen (Job, Ruth, Openbaring). Hij werd ambassadeur van het werk van Karl Barth, maar bekend werd hij echt in 1934 met zijn proefschrift over Het wezen der Joodse religie. Met dit fenomenologische pleidooi om het Jodendom niet als een voorstadium van het christendom, maar als een religie sui generis te zien schreef Miskotte een oertekst van de dialoog tussen Joden en christenen in Nederland en werd hij een pionier van de herontdekking van het belang van het Oude Testament voor de kerkelijke verkondiging.

Waarmee is hij bekend geworden?

Aan Miskotte hebben we dus de oplevende belangstelling voor het Jodendom en het Oude Testament te danken, zie ook zijn hoofdwerk Als de goden zwijgen uit 1956. Miskotte is voor het grotere publiek het meest bekend geworden als origineel ideoloog van het verzet tegen het nationaalsocialisme. Hij bestreed in de jaren ’30 het nazisme als het aloude (Germaanse) heidendom in een nieuw gewaad en maakte zich in de oorlogsjaren sterk voor een ‘betere weerstand’, gefundeerd op het lezen van de Schrift als anti-heidens getuigenis. Befaamd werden zijn ‘theopolitieke’ strijdschrift Edda en Thora uit 1939, zijn dragende rol in het kerkelijke verzet en zijn bevrijdingspreek Gods vijanden vergaan uit 1945. Die inzet maakte van Miskotte een toonaangevende hervormde theoloog. Tijdens zijn werk als kerkelijk hoogleraar was hij behalve hoofdredacteur van het tijdschrift In de Waagschaal betrokken bij diverse synodale geschriften en vooral – tot zijn vreugde – bij de totstandkoming van de nieuwe Psalmberijming.

Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?

Miskotte’s Bijbels-theologische en hermeneutische teksten zijn hoogst actueel, ook voor moderne prediking en leerhuiswerk. Bijbels ABC (1941) en Om het levende Woord (1948) – binnenkort samen in deel 16 van het Verzameld Werk – zijn nog altijd hermeneutische en homiletische basisteksten voor het werk in de gemeente.

Daarin stelt hij de radicale andersheid van JHWH, de God van Israel, centraal. Wie het stof van de bijbel afslaat en gaat kijken naar wat er werkelijk staat, ontdekt een eigen bijbelse woordwereld die kritisch staat tegenover de bestaande (religieuze) orde. Vernieuwend daarbij is zijn stelling dat de bijbel een anti-heidens en anti-religieus getuigenis is en dat dus niet het onderscheid tussen gelovigen en ongelovigen beslissend is, maar de ‘miskende majesteit’ van de vreemde god van Israel.

Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?

Iedereen die zich in de Nederlandse kerken bezighoudt met de dialoog met het Jodendom, met de verhouding tussen theologie en cultuur, die zich inzet voor een maatschappelijk spreken van kerk en theologie én voor een theologie waarin de Bijbel het mag zeggen, is schatplichtig aan Miskotte. De Amsterdamse School van Beek en Breukelman, Deurloo en Naastepad, Ter Linden en Monshouwer, Ter Schegget, Reeling Brouwer, Zuurmond en Nico Bakker is zonder het werk van Miskotte ondenkbaar.

Ten slotte

In het Verzameld Werk van Miskotte verschenen vier delen met dagboekaantekeningen uit de periode 1917-1940. Wie deze aantekeningen legt langs Miskotte’s hoofdwerken ziet hoe de eruditie van deze – toch vaak stellig formulerende – dominee en theoloog gepaard ging met twijfel, aanvechting, impulsiviteit en temperament, tot euforie en vertwijfeling aan toe. Hij had, ook in zijn dogmatische denken, belangstelling voor bevinding, voor de innerlijke kant van geloven. Teksten als Van verborgen omgang (1924/25) en De weg van het gebed (1962), beide te vinden in deel 14 van het Verzameld Werk, staan als een gelovige accolade om zijn werk als theoloog.

Lees verder:

https://www.miskottestichting.nl/

Alle boeken van Miskotte bij KokBoekencentrum

Te midden van het tumult - tien nieuw ontdekte preken

Maar liefst 95% van de respondenten geeft aan het vieren van het avondmaal belangrijk te vinden. En 76% neemt er ook graag aan deel. Slechts 7% overweegt in sterke mate om thuis te blijven als hij of zij weet dat er die zondag avondmaal gevierd wordt.

In aanloop naar het nieuwe jaarthema ‘Aan Tafel! Van maaltijd van de Heer tot tafel van verbinding’ Pijl naar beneden Verder lezenJaarthema & Startzondag heeft de dienstenorganisatie een peiling uitgezet onder de leden van het onderzoekspanel Protestantse Kerk. Bijna 1000 mensen namen deel aan dit onderzoek. Zij kregen vragen voorgelegd over het vieren van het Avondmaal in hun gemeente en hun persoonlijke beleving hierbij.

Betekenis avondmaal

Protestanten vieren graag avondmaal. Meer dan de helft van de deelnemers aan het onderzoek nam de moeite om dit toe te lichten. Een greep uit de antwoorden.

Het helpt me mijn band met Jezus te versterken. Het geeft me het gevoel dat ik in zijn kring mag verblijven.

Ik voel me verenigd met de kerken in de wereld, verbonden met de mensen die ons voorgingen. We zijn mensen van de Weg en samen op weg naar het Koninkrijk van God. En ik vind het belangrijk om ‘de dood des Heren te gedenken totdat Hij komt’.

Het geeft een extra dimensie aan gemeenschap zijn en de rituelen versterken mijn geloof.

Het vieren van het avondmaal brengt me terug naar de kern: Jezus’ offer geeft volkomen verzoening van al mijn zonden. Dat is zo’n ongelofelijke genade dat alle twijfels, vragen en afleiding wegvallen en ik weer gevuld word, in verbondenheid met mijn broeders en zusters.

De uitnodiging van Christus ‘Doe dit tot mijn gedachtenis’ geldt ook voor ons. Het is bovendien een gedachteoefening over ontvangen en delen.

Ook werd gevraagd of mensen zich ergens aan storen tijdens het vieren van het avondmaal. De grote meerderheid geeft aan zich nergens aan te storen. En als men zich stoort dan is dat aan de traditionele taal, de somberheid, het gebrek aan heiligheid bij de uitvoering van het sacrament of juist het geëxperimenteer. 

En soms stoort men zich aan zichzelf: ‘mijn eigen zwakheid in het geloof’.

Beleving avondmaal

Hoe vraag je op een juiste manier naar de beleving van het avondmaal? Het toonaangevende BEM-rapport Pijl naar beneden Download hier de Nederlandse vertaling van het BEM-rapport van de Commissie voor Geloof en Kerkorde van de Wereldraad van Kerken over Doop, Eucharistie en Ambt (1982) was hierbij behulpzaam. In dit rapport worden 5 uitspraken over de maaltijd van de Heer gedaan, die wereldwijd erkend worden:

1. Dankzegging aan de Vader.
2. Gedachtenis van Christus.
3. Aanroeping van de heilige Geest.
4. Maaltijd van het Koninkrijk.
5. Gemeenschap van de gelovigen. 

De respondenten werd gevraagd in hoeverre men deze stellingen persoonlijk herkent als het gaat om het vieren van het avondmaal. Hieronder zijn de percentages ‘zeer herkenbaar’ en ‘herkenbaar’ te vinden:

• 93% Gedachtenis van Christus
• 89% Gemeenschap van de gelovigen
• 73% Dankzegging aan de Vader
• 64% Maaltijd van het Koninkrijk
• 49% Aanroeping van de heilige Geest

Dit beeld wordt bevestigd door de vraag ‘Wat vindt u belangrijk in de liturgie van het avondmaal?’ Dan geeft 46% opnieuw ‘de herinnering aan het offer van Christus’ aan. Gevolgd door ‘Eten en drinken in gemeenschap met Christus’ (41%) en ‘Eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ (36%). 

Tussen de stromingen zijn wel grote verschillen te zien. Voor mensen die zichzelf tot de vrijzinnigen rekenen is vooral ‘eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ (49%) belangrijk, terwijl voor mensen die zich rekenen tot de midden- en orthodoxe stromingen juist de herinnering aan het offer van Christus (resp. 42% en 62%) belangrijk is. 

Opvallend is ook dat voor vrijzinnigen ‘de vredesgroet’ heel belangrijk is (40%), terwijl de overige stromingen dat minder hebben (midden-orthodox 22% en orthodox 8%). 

Ook tussen de generaties is er een belangrijk verschil. Voor mensen onder de 44 staat ‘Schuld belijden en vergeving van zonden ontvangen’ op een gedeelde tweede plaats met ‘Eten en drinken in de gemeenschap met Christus’ (42%). Op de eerste plaats staat 'de herinnering aan het offer van Christus' (55%). Terwijl de 70-plussers juist ‘Eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ het belangrijkste vinden (40%).

Vieren avondmaal

‘Brood en wijn ontvangen van voorganger of diakenen’ en ‘Brood en wijn aan elkaar doorgeven’ zijn even geliefd. 41% van de respondenten geeft aan voorkeur te hebben voor deze manieren van aanreiken van brood en wijn. Opvallend is wel dat jongere generaties het liever aan elkaar doorgeven (48%) en oudere generaties het liever ontvangen van predikant of diaken (49%). 

Dit sluit mooi aan bij de voorkeur om het avondmaal te vieren in een kring (47%). Alleen in de orthodoxe stromingen is een sterke voorkeur voor het vieren van het avondmaal aan tafel (55%). De jongere respondenten in het onderzoek vieren het trouwens ook liever aan tafel (50%) dan in een kring (30%). Verder kan men zich ook vinden in lopend avondmaal (34%). 

Trouwens, in 84% van de gemeenten wordt een paar keer per jaar avondmaal gevierd. In 11% van de gemeenten maandelijks. In slechts 2% van de gemeenten wordt wekelijks avondmaal gevierd, vooral in meer vrijzinnige gemeenten.

Coronacrisis

Tijdens de coronacrisis vierde 26% van de gemeenten helemaal geen avondmaal. Per type gemeente zijn er wel verschillen:

Ja

Nee

Protestantse gemeenten

64%

30%

Gereformeerde kerken

77%

23%

Lutherse gemeenten

78%

11%

Hervormde gemeenten

84%

13%

[Het is geen 100% omdat sommigen respondenten ‘weet niet’ hebben geantwoord’.]

Door de coronacrisis is het vieren van het avondmaal behoorlijk gewijzigd. In 65% van de gemeenten wordt niet meer uit dezelfde beker gedronken. In 34% van de gemeenten pakt men zelf brood en wijn in plaats van dat het wordt aangereikt.

Rol van de diaken

Bij de onderzoekers leefde de vooronderstelling dat wellicht onbekend is waarom een diaken Pijl naar beneden Verder lezenWat zijn de taken van een diaken? een belangrijke rol vervult bij het avondmaal. 14% van de diakenen die aan het onderzoek meededen, gaven aan niet te weten waarom zij een belangrijke rol vervullen bij het avondmaal. Daarnaast weet 19% van de ouderlingen, 36% van de ouderling-kerkrentmeesters en 57% van de jeugdouderlingen dat niet. 

De respondenten die het wel wisten, gaven bijvoorbeeld als antwoord:

Omdat diakenen een belangrijke taak hebben in het omzien naar elkaar en de wereld, we delen uit onze overvloed en we ontvangen uit zijn hand.

Het gaat om het delen van het brood, het uitdelen aan de gemeenschap en diaconos, het dienen.

Omdat zij de dienaren zijn die op deze manier zichtbaar de gemeente dienen.

Omdat het avondmaal een plek van dienen en uitdelen is (ook naar de wereld om ons heen), en het ambt van de diakenen daarover gaat.

Kinderen aan het avondmaal

In 59% van de gemeenten wordt iedereen die aanwezig is uitgenodigd voor het avondmaal. Maar eigenlijk is dit een nietszeggend getal. De verschillen tussen de typen gemeente zijn groot en geven iets weer van de breedte van de Protestantse Kerk. Er heeft slechts een handjevol lutheranen meegedaan aan het onderzoek, maar die geven allemaal (100%) aan dat iedereen wordt uitgenodigd. In protestantse gemeenten is dat 73%, in gereformeerde kerken 51% en in hervormde gemeenten 18%. In hervormde gemeenten worden de belijdende leden uitgenodigd.

De mogelijkheid voor kinderen om een zegen te ontvangen wordt door slechts 2% van de respondenten aangekruist en slechts in 1% van de gevallen wordt een alternatieve maaltijd voor kinderen geregeld. Ook het betrekken van kinderen en jongeren bij het helpen uitdelen van brood en wijn/druivensap wordt slechts in 3% van de gemeenten gedaan.

Op de vraag hoe kinderen en jongeren worden betrokken bij het vieren van het avondmaal geven meerdere respondenten in de open antwoorden aan dat er geen kinderen (meer) in de gemeente zijn.

Oecumene

Er is grote vrijmoedigheid om het avondmaal ook in andere gemeenten te vieren: 61% van de respondenten geeft aan dit te doen. Waarbij vrijzinnigen (76%) dat significant vaker doen dan de midden- en orthodoxe stromingen (resp. 61% en 54%).

Van degenen die dit doen, doet 77% dat in gemeenten die ook behoren tot de Protestantse Kerk. Op de tweede plaats staat het vieren van het avondmaal in rooms-katholieke parochies (35%). En dat zijn niet alleen vrijzinnigen. Dat protestanten deelnemen aan de eucharistie lijkt misschien niet bijzonder, maar volgens de officiële leer van de Rooms-Katholieke Kerk zijn de leden van de Protestantse Kerk niet welkom bij de eucharistie. 

Naar de tafel van verbinding

Voor 75% is er een verband tussen ‘aan het avondmaal deelnemen’ en ‘het goede doen in de wereld’. Dat is precies waar het in het jaarthema om draait Pijl naar beneden Verder lezenScriba René de Reuver over het jaarthema 'Aan tafel!': "De avondmaalstafel loopt door naar het leven van alledag". Bij Christus aan tafel is overvloed. De genade die je daar ontvangt, is genoeg om van te leven en om uit te delen. Vanaf die tafel, waaraan we namens Christus ook anderen nodigen, bewegen we de wereld in om genade handen en voeten te geven.

Zoals sommige respondenten zeggen:

Vanaf het avondmaal draag je de geur en kleur van Christus mee. Denkend aan woorden van Paulus aan de gemeente van Efeze draag je het licht van Christus mee je omgeving in. Dus op weg gaan als kind van het licht brengt een verantwoordelijkheid met zich mee namens Degene die je op weg heeft gestuurd. Ga je weg als kinderen van het Licht!

Wat je zelf hebt ontvangen moet je doorgeven aan de wereld.

Vergeving van zonden in Christus is niet vrijblijvend. Of dat nu 'het goede doen in de wereld' genoemd moet worden weet ik niet, maar het aan het avondmaal beleden geloof vraagt om levensheiliging inclusief dienst aan de naaste.

-------

Uitleg duiding resultaten per stromingPanelleden hebben in hun profiel onder meer aangegeven bij welke stroming ze zich het meest thuis voelen. Ze kunnen twee stromingen kiezen uit: Luthers, Oecumenisch, Vrijzinnig, Gereformeerd, Midden-orthodox, Protestants, Confessioneel, Evangelisch, Gereformeerde Bond en Hervormd.De eerste drie worden gelabeld als ‘vrijzinnig’, de volgende drie als ‘midden’ en de laatste vier als ‘orthodox’. Uiteraard is dit een ‘grove’ indeling die geen recht doet aan hoe ieder mens voor zichzelf het geloof beleeft. Maar voor het duiden van resultaten is het een behulpzame indeling gebleken die in grote lijnen lijkt te kloppen.

Panel Protestantse Kerk Het onderzoekspanel Protestantse Kerk bevat zo’n 4000 actieve leden van de Protestantse Kerk. De panelleden zijn een representatieve afspiegeling van betrokken leden van de Protestantse Kerk. Zij krijgen een aantal keren per jaar een onderzoek voorgelegd over uiteenlopende onderwerpen. Meer informatie over dit panel en de duiding van de resultaten per stroming is te vinden via protestantsekerk.nl/panel.

Er is subsidie voor energieadvies, een energielabel en verduurzamingsmaatregelen. Een van de voorwaarden is dat het maatschappelijk vastgoed is opgeleverd in 2012 of eerder. Vastgoed opgeleverd na 2012 komt alleen in aanmerking als de subsidieaanvraag ervoor zorgt dat het vastgoed wordt afgekoppeld van de aardgasaansluiting. Kerkbesturen kunnen gebruik maken van deze regeling voor monumentale gebouwen, maar ook voor overige gebouwen, als de kerkelijke gemeente ingeschreven staan in het handelsregister.

Voorbereiding voor de subsidieaanvraag

Voor de subsidieaanvraag is minimaal eHerkenning niveau 3 nodig. Als je deze nog niet hebt, kan die aangevraagd worden. Verder plaatst de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) naar verwachting begin augustus een concept-aanvraagformulier op zijn website. Dat geeft meer inzicht in wat er wordt gevraagd bij het aanvragen van een DUMAVA-subsidie, zodat de aanvraag alvast voorbereid kan worden. Tot de openstelling van de regeling zijn nog wel wijzigingen mogelijk in het formulier.

Webinar over de subsidie

Op 13 september van 14.00 tot 15.00 uur organiseert RVO een webinar over de investeringssubsidie duurzaam maatschappelijk vastgoed. Daar komt aan bod voor wie de subsidie bedoeld is, wat vergoed kan worden en voor welk bedrag. Ook word je alvast meegenomen door de aanvraagprocedure. Kun je op 13 september niet live deelnemen? Meld je dan toch aan, je ontvangt dan na het webinar een link om het terug te kijken. Meld je aan voor het webinar  

Ook in 2023 en volgende jaren zal geld beschikbaar zijn voor deze subsidieregeling. Zie voor meer info de website van RVO of neem contact op met de Rijksdienst voor ondernemend Nederland (RVO) , tel. 088 042 42 42.

Liturgie Vredesweek

In het magazine PAX Vieren zijn aan de hand van het oecumenisch bijbelleesrooster van die beide zondagen gebeden, liederen en een beeldmeditatie te vinden. Ook staan er in het magazine enkele praktische suggesties over hoe je met mensen uit diverse culturen aan de slag kunt gaan.

Ook zijn er o.a. posters, ansichtkaarten, een cartoon van Len Munnik, een kleurplaat en het stellingenspel 'generatie vrede' te vinden.

Ga naar de webshop van Pax

Collecte Vredesweek

Ook in het collecterooster van de Protestantse Kerk/Kerk in Actie wordt aandacht besteed aan de Vredesweek. Op 18 september wordt er gecollecteerd voor het herstel van de kerk in Syrië. Op 25 september voor een vredesinitiatief van vrouwen in Colombia.

Bekijk het collecterooster en bijbehorende materialen

Materiaal jeugdwerk vredesweek

In de ideeënbank staan diverse suggesties om met kinderen en jongeren met het thema vrede aan de slag te gaan. Ook het idee 'zegentegel' van de Protestantse Gemeente Rijswijk sluit prachtig aan bij de Vredesweek. 

Zie voor een overzicht van ideeën bij de Vredesweek:

Uitleg thema vredesweek

Van Jemen en Palestina tot Zuid-Soedan en inmiddels ook op ons eigen continent in Oekraïne: oorlog en geweld raakt mensen overal ter wereld. Gewapend conflict drijft miljoenen mensen op de vlucht, maakt ongelijkheid groter en werkt de klimaatcrisis in de hand. De oorlog in Oekraïne laat ons des te meer beseffen dat vrede geen vanzelfsprekendheid is, maar een gezamenlijk project waar élke dag aan moet worden gebouwd. Zeker in een tijd waarin de wereld om ons heen snel verandert, nieuwe dreigingen op ons afkomen en grote vraagstukken over veiligheid op tafel liggen. Het is nu belangrijker dan ooit dat de Generatie Vrede van zich laat horen!  

Meer informatie over het thema van de Vredesweek

Marina bezocht het Griekse eiland Samos vorig jaar zomer, samen met haar pleegdochter. “We zagen er kledingstukken in het water drijven,” vertelt ze, “en een heel klein kinderjurkje op de rotsen liggen. Dat was zo confronterend: wij waren daar lekker op vakantie, anderen probeerden uit pure wanhoop het eiland te bereiken.”

Tent brengt vluchtverhalen tot leven

Toen Marina twee weken later hoorde over de kerstcampagne ‘Geef licht’, waarmee Kerk in Actie aandacht vraagt voor vluchtelingenkinderen, stelde ze de kerkenraad voor om mee te doen. “Ik vind het zo’n belangrijk actiedoel: het contrast met hoe we zelf leven is zo groot. Ook was ik meteen enthousiast over de diverse actiemogelijkheden die Kerk in Actie aanbood.” Een van die actiemogelijkheden was het (gratis) bestellen van een tent, inclusief materialen, waarin de verhalen van vier vluchtelingen in Griekenland via foto’s, teksten en geluidsfragmenten tot leven komen. 

Nachtje slapen

Marina, die catechisatie geeft aan een groep jongeren van 12-16 jaar, vond het belangrijk de jeugd te betrekken. “Ik heb hen voorgesteld een nachtje in de tent te slapen, daar waren ze heel enthousiast over. Door de avondlockdown kon dat helaas niet doorgaan. Wel hebben zij de tent opgezet, in de regen. Je merkte meteen dat zij zich realiseerden: ‘Zo’n tent zal -  midden in de winter - maar het enige zijn dat je hebt…’

Enorme betrokkenheid

Toen de tent net stond, werd plots een algehele lockdown afgekondigd, en kon niemand de tent bezoeken. “We zouden er chocomelk, taart en erwtensoep verkopen. We hebben dat toen via de gemeente-app verkocht, binnen een kwartier. Er was een enorme betrokkenheid. Via de app en de online kerkdienst hebben we ook foto’s vanuit de tent met de gemeente gedeeld.”

‘Mijn tip: doe mee!’

“Ook al hebben we de tent niet ten volle in kunnen zetten, het was alsnog ontzettend mooi om dit zo met de jongeren te doen. En ook voor de rest van de gemeente was het waardevol. We hebben de gemeente in de aanloop steeds betrokken, bijvoorbeeld via berichten in het kerkblad. Het is echt belangrijk om zulke acties te hebben, het bindt samen. Je kunt als gemeente zo instappen, omdat Kerk in Actie alle materialen aanreikt. Daarom is mijn tip voor andere gemeenten: doe mee! Het mes snijdt aan twee kanten. Je spant je als gemeente samen in voor een belangrijk doel, en het verbreedt de blik van mensen, van jongeren hier, doordat je ziet wat anderen missen. Daardoor ga je je eigen comfortabele wereld veel meer waarderen.”

Meer weten en bestellen

De tent vol verhalen is een initiatief van Kerk in Actie, die met de kerstcampagne ‘Geef licht’ aandacht en steun vraagt voor vluchtelingenkinderen in Griekenland. Kerken kunnen deze tent (gratis) bestellen als zij ook een concert en/of jongerenevent organiseren. Kijk voor meer informatie en het bestellen van een tent op https://zingenindekerk.nl/kerst2022/. 

Lees ook:

Vaak is het de angst voor het verlies van identiteit die gemeenten verhindert om samen te werken. Jaap Schaveling, hoogleraar Samenwerken & Leiderschap aan Nyenrode Business Universiteit, kan hen geruststellen. “Voorwaarde voor een geslaagde samenwerking is dat betrokken partijen hun eigen ambitie en identiteit kunnen behouden. Het draait om de vraag hoe je elkaar kunt helpen om die ambitie en identiteit te realiseren. Wat heb ik van de ander nodig, en wat heeft de ander van mij nodig? Samenwerken gaat over relaties, een uitgestoken hand."

U weet hoe mensen en organisaties het beste kunnen samenwerken.

Jaap Schaveling: “Soms ga je les geven in wat je zelf te leren hebt … Onder de vragen rond samenwerken ligt een sociaal basisdilemma: de tegenstelling tussen het individu en de groep. Om te overleven moet je goed voor jezelf zorgen. Maar als iedereen te goed voor zichzelf zorgt, gaat dat onvermijdelijk ten koste van het geheel.

Ik definieer samenwerken als een emergerend proces om met elkaar iets voor elkaar te krijgen. Nee, er is voor ‘emergerend’ geen goed begrijpelijk Nederlands woord. Denk aan luctor et emergo, ik worstel en kom boven. Bovenkomen, opduiken, zich langzaam ontwikkelen. Samenwerking groeit gaandeweg en versterkt zichzelf.”

Dreiging

Laat me je meenemen naar een Nederlandse provincie. Elke gelijkenis met bestaande gemeenten berust op louter toeval. Er liggen vier dorpen, niet zo ver van elkaar. In elk dorp staat een kerk waar een plaatselijke gemeente haar diensten houdt. Het wordt moeilijker om in elke dorp de kerk draaiende te houden. De gedachte aan samenwerken ontstaat.

Jaap: “Het is mooi dat de kerk nadenkt over samenwerken en niet over fusies tussen gemeenten. Dat laatste gebeurt al te vaak bij de overheid en in het bedrijfsleven. Alsof het als bij toverslag goed gaat wanneer je twee afdelingen of ministeries samenvoegt.

Krachtig is ook dat de Protestantse Kerk decentrale oplossingen voorstaat, in plaats van een centraal geleid proces. Bij dreiging hebben wij de neiging te verkrampen en alles centraal te regelen. Niet doen. Je kunt een crisis beter het hoofd bieden als er diversiteit is. Dat zie je ook in de natuur: waar diversiteit is, worden bedreigingen beter opgevangen dan in een monocultuur.”

Noodzaak

Zo goed en zo kwaad als het gaat, runnen de vier gemeenten hun eigen zaken. Zij doen hun best, maar op zeker moment verandert samenwerken van vrijblijvende optie in een keiharde noodzaak.

Jaap: “Wie wacht met samenwerken tot het water aan de lippen staat, is te laat. Het oude denken is dat samenwerken ontstaat uit noodzaak, burning platform noemen we dat. Het gaat ervan uit dat je voor veranderingen een ‘brandend boorplatform’ nodig hebt. Dan is het te laat, mensen springen ervan af, de zee in. En verdrinken. Ik geloof niet in deze theorie. Plaatselijke kerken kunnen nu al ontzettend veel aan elkaar hebben en van elkaar leren.

Wie nadenkt over wat een organisatie voor de wereld kan betekenen, heeft altijd hulp van anderen nodig om dat te realiseren. De meeste samenwerking ontstaat uit het verlangen om iets voor elkaar te krijgen, samen met iemand die je leuk, sympathiek vindt. Wij maken het dikwijls te zakelijk. Een samenwerking kan tijdelijk zijn, misschien valt op zeker moment het belang om samen te werken weg. Ook goed.”

Identiteit

Terug naar de vier dorpen, waar de wil tot samenwerking aanwezig is, maar evenzeer de angst de eigenheid te verliezen.

“Ik begrijp die angst. De traditionele opvatting van samenwerken is 'als je niet oplet, lever je je eigen identiteit in’. Het eerste wat samenwerkende banken of bouwbedrijven doen, is de afzonderlijke logo’s vervangen door een nieuw logo. Een gezamenlijke ambitie is goed. Nog belangrijker is te weten dat samenwerking pas slaagt wanneer betrokken partijen hun eigen ambitie en identiteit kunnen behouden. Dat feit wordt gestaafd door tal van onderzoeken. 

In het geval van kerken: breng de ambitie, of zo je wilt de missie, van ieder van de partijen in beeld. Wat wil deze geloofsgemeenschap betekenen voor het dorp, voor de bewoners, voor haar leden? Onderzoek dan hoe de ander jou kan helpen bij het realiseren daarvan, en andersom. Goed samenwerken draait om de juiste balans tussen wat jij nodig hebt van de ander én wat je kunt bijdragen om de ander zijn ambitie te laten waarmaken. Wat heb ik van de ander nodig om goed te kunnen functioneren? En wat heeft de ander van mij nodig? Zelfs in managementteams kunnen deze eenvoudige vragen soms niet beantwoord worden. Of erger: er is nooit over nagedacht. Het is niet zo ingewikkeld: benoem ze, zet ze op een rijtje, wees er eerlijk over. Samenwerken gaat over relaties, een uitgestoken hand. Niet over net zo lang blijven praten tot je het eens bent. Blijf luisteren, stel vragen, leef je in de ander in en creëer samen iets waardoor ieders ambities gerealiseerd kunnen worden.”

Wat is er nodig om dat proces goed te laten verlopen?

“Bij samenwerken spelen zaken van hoofd en buik een rol. Hoofd: argumenten en feiten. Buik: gevoel. Het hoofd maakt prognoses, telt het geld en besluit dat het zo niet langer door kan gaan. In sociale gemeenschappen is het hoofd een slechte raadgever. Een gemeenschap creëer je niet op basis van rationele argumenten. Wees je ervan bewust dat dit zo werkt en besteed aandacht aan gevoelens die leven. Trouwens, wij denken dat de ratio logische argumenten gebruikt, maar vaak draait het ook daarbij om gevoel.

Een andere belangrijke voorwaarde is psychologische veiligheid. De belangrijkste theorie op dit gebied is de contacttheorie. Mensen willen elkaar regelmatig ontmoeten, elkaar zien, een hand geven. Daarom was de tijd van corona zo moeilijk. Voor psychologisch veiligheid is ook structuur en ritme nodig. Een van de slechtste dingen van vorige regeringen is het opgeven van de zondag als bijzondere dag. Het haalde het ritme uit de samenleving. We onderschatten het belang van dit soort ritmes en kaders.”

We willen ergens bij horen, en tegelijk zijn we anders dan de rest.

“Daarover gaat de theorie van de social distinctiveness, sociale onderscheiding. Wij zijn groepsdieren. Dat is evolutionair gesproken erg belangrijk. Voor wie bij een groep hoort is de kans op overleving groter. Tegelijk willen we ons ook onderscheiden. Als jij je niet onderscheidt, wordt er geen partner verliefd op je. Als ik mij niet had onderscheiden, was ik nooit hoogleraar geworden. Er bestaat een continue spanning tussen de gemeenschap waar je bij hoort en jezelf onderscheiden. In termen van kerk: rationeel zou een gemeente misschien moeten kiezen voor een groter verband. De wens om zich te onderscheiden verhindert dat: ‘Wij doen het anders, en beter, dan de kerk in het dorp naast ons.’ 

In een kerk ervaren mensen de veiligheid van ‘erbij horen’. In de samenleving staat dat idee onder druk. Mensen zijn veel meer op zichzelf aangewezen.”

De kerk is een democratische gemeenschap, hoe werkt dat?

“Om draagvlak te creëren voor verandering hebben wij nieuwe werkvormen nodig. De tijd van een bestuur dat het weet en de rest die heeft te volgen is voorbij. In de advieswereld werken we met vormen als worldcafé, open space of deep democracy, vormen die gericht zijn op een open dialoog. Daar worden dure adviseurs voor ingehuurd, maar dat kun je zelf ook. Organiseer de democratie door de dialoog te openen. Creëer settings waarin mensen met elkaar in gesprek gaan. We hebben ouderwetse opvattingen over vergaderingen, met een straffe agenda, de kerkenraad achter de tafel en de gemeenteleden in de zaal. Dat kan anders en beter, en ook daar kun je elkaar bij helpen.”

Hoe staat u tegenover kerk en geloof?

“Ik ben de eerste acht jaar van mijn leven kerkelijk opgevoed, daarna niet meer. Als ik een kerk binnenkom, voel ik wel iets. Of dat nu God is? Of het spirituele? Ik ervaar er veel, zonder daar woorden aan te kunnen geven. Ik schaam mij dat ik al drie jaar in Joppe woon en er nog nooit de kerk ben binnengelopen. 

Ik maak me zorgen dat organisaties als de kerk zo in betekenis afnemen. Er is zo veel behoefte aan instituten die mensen mogelijkheden en ruimte geven om betekenis te vinden en te hebben. Daarvoor is samenwerking echt nodig. In kleine, opzichzelfstaande gemeenten is het gevaar van groepsdenken groot. Grenzen beperken het denken, samenwerken is essentieel: andere ideeën horen. 

Mensen hebben grote behoefte aan betekenisgeving. Daarvoor is een persoonlijke benadering nodig, centralisatie helpt niet. Als kerk wil je voldoen aan de behoefte aan betekenis. Dat ligt overal anders. Behoud je lokale benadering, zoek mogelijkheden om elkaar daarin te ondersteunen. Mensen willen ergens bij horen. Daarvoor is een gemeenschap nodig met een identiteit die zich vormt in ontmoetingen. Mensen gaan met elkaar in gesprek en horen ergens bij waar ze betekenis aan ontlenen."

In de kerk is leiderschap een spannend thema.

“Wat nodig is: leiderschap dat de verbinding legt met en uitgaat boven ‘ieder voor zich’. Leiderschap vraagt om nieuwsgierigheid naar de ander, naar nieuwe ontwikkelingen, naar wat je zelf niet weet en wat je daarvan kunt leren. Kerkbesturen kunnen hierin het voortouw nemen, de zaak opengooien en wegen zoeken om de ander te leren kennen. Kijken hoe je elkaar kunt ondersteunen in je missies. Kennismaken, nieuwsgierig zijn is al een prachtig begin van een samenwerkingstraject. Leiderschap is niet de baas spelen. Het is nieuwsgierig zijn naar en het moment zien waarop jij toegevoegde waarde hebt, in dit geval voor de kerk. En de moed hebben het moment te pakken. Leiderschap hoort bij ieder van ons en niet exclusief bij de mensen die we ervoor hebben aangesteld.

Onze wereld vraagt om een goede omgang met diversiteit. Samenwerken is een belangrijke manier om daaraan te werken. Oplossingen van bovenaf gaan daarbij niet helpen. De wereld heeft voorbeeldgedrag nodig: hoe doe je dat met elkaar? De bestuurders van de kerk moeten in hun gedrag laten zien hoe je met anderen omgaat. Het helpt echt niet wanneer ieder op zijn eigen eiland zijn eigen gelijk gaat zitten vieren.”

Als de Friese classispredikant Wim Beekman ‘zijn’ gemeenten bezoekt, merkt hij dat die lang niet allemaal behoefte hebben aan onderlinge samenwerking. “Ze vinden zichzelf allemaal de fijnste gemeente van heel Friesland”, vertelt hij. “Vervolgens vertellen ze hoeveel zorgen ze zich maken over de toekomst door gebrek aan bestuurskracht en de verdamping van 50-minners. Die twee factoren gaan razendsnel, veel sneller dan ik dacht!” 

Waarom zouden gemeenten met elkaar samenwerken? Volgens Marco Batenburg, preses van de generale synode van de Protestantse Kerk, is het een Bijbelse opdracht. “In de kerk ben je aan elkaar gegeven. Paulus noemt de kerk een lichaam met verschillende delen die niet zonder elkaar kunnen. Niemand is belangrijker dan de ander. We leven allemaal van de liefde van Christus en zijn op elkaar aangewezen. Dat geldt niet alleen binnen één gemeente, maar ook als gemeenten binnen hetzelfde kerkverband.”

En bij sommige gemeenten is de nood aan de man, signaleert het moderamen van de synode. “We zien een implosie in de kerk op ons afkomen”, signaleert Batenburg. “Een bestuurslaag valt weg doordat er geen mensen zijn die het overnemen. Dan is samenwerken echt noodzakelijk. Het alternatief, geen aanwezigheid van de kerk in een dorp, zou heel jammer zijn.”

Vijf basistaken

De synode zet de komende jaren in op toekomstgericht kerk-zijn Pijl naar beneden Verder lezenVisienota 'Van U is de toekomst' en wil gemeenten helpen om een jonge generatie Pijl naar beneden Verder lezenKerk-zijn met jonge generaties weer te bereiken. Ook denkt de synode na over een nieuwe invulling van het ambt Pijl naar beneden Verder lezenVeranderende visie op het ambt, nu naast vertrouwde gemeenten ook huiskerken en pioniersplekken zijn ontstaan waar veelal pioniers of kerkelijk werkers aan verbonden zijn. Dit gesprek is ook relevant voor kleine gemeenten waar soms kerkelijk werkers aan verbonden zijn. De synode overweegt om hen meer bevoegdheden te geven. Bovendien stelde het synoderapport Lichter ingevuld Pijl naar beneden Download het rapport 'Lichter ingevuld' de indringende vraag aan kleine gemeenten om te bezinnen op de kern. Het rapport noemt vijf basistaken van lokale kerken: het gaande houden van de eredienst, diaconale, pastorale en missionaire inzet en geestelijke vorming. Batenburg: “Als die vijf taken plaatsvinden, dan ben je voluit gemeente en hoef je dus niet per se samen te werken. Al kan het je laten voeden door andere gemeenten natuurlijk heel verrijkend Pijl naar beneden Lees hier hoe de gemeenten in Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet hun tekort aan kerkrentmeesters oplossen door samen te werken. zijn.” 

Tegen de klippen op

Voor de goede orde: niet álle protestantse gemeenten kampen met leegloop. In Batenburgs eigen protestantse gemeente in Gouda bijvoorbeeld kan de kerkenraad bemenst worden, zijn doopdiensten en doen jongeren belijdenis. "Maar ook hier vertrekken jonge mensen stilletjes en wordt het minder makkelijk om de kerkenraad gevuld te krijgen.”

De preses noemt het 'geweldig pijnlijk en verdrietig' dat 'de prachtige boodschap van het evangelie' niet zo veel mensen meer bereikt. “Ik deel in het verdriet van mensen in het land. En dan is het ontroerend om te zien hoe hard er door hen gewerkt wordt om een gemeente toch door te laten gaan. Tegen de klippen op, lijkt het wel. Ze vertellen me dat ze daarvoor de kracht ontvangen. Ik hoop dat ze ook de lenigheid hebben om na te denken over de toekomst. En ja, dan denk ik aan samenwerkingsverbanden.”

Wat zijn de mogelijkheden?

Eerst even de kerkjuridische kant: wat is er mogelijk? De kerkorde biedt sinds kort mogelijkheden om de bestuurlijke organisatie van een gemeente 'lichter' in te vullen. Dat kan bijvoorbeeld door samenwerking met andere gemeenten Pijl naar beneden Zie voor de mogelijkheden de themapagina 'Lichter kerk-zijn'. De kerkorde noemt drie samenwerkingsvormen: een commissie, een platform en een gemeenschappelijkheid, vertelt kerkordejurist Gijs de Jong van de dienstenorganisatie. “Een commissie bestaat uit leden van verschillende gemeenten. Samen maken ze plannen, bijvoorbeeld over jeugdwerk. Of ze zoeken uit hoe gemeenten hun archieven het beste onderhouden, zodat meerdere gemeenten daar profijt van hebben. De kerkenraden beslissen daarover en de commissie voert het plan vervolgens uit.”

Een iets zwaardere samenwerkingsvorm is het platform, vertelt De Jong. “Een platform bestaat uit leden van verschillende gemeenten, maar kan alleen met toestemming van de classis opgericht worden. Ook moet dit schriftelijk worden overeengekomen. Een platform heeft een eigen beslisbevoegdheid, bijvoorbeeld over geldwerving, gezamenlijk jeugdwerk of diaconale inloophuizen. Alleen door ontbinding kan het platform worden opgeheven.”

De meest intensieve vorm van samenwerking is de gemeenschappelijkheid. Twee of meer gemeenten kunnen dan een gemeenschappelijke kerkenraad krijgen en gezamenlijke kerkdiensten, pastoraat en diaconaat organiseren. De Jong: “Maar het is mogelijk dat bepaalde punten, bijvoorbeeld het onderhoud van een monumentale kerk, zelfstandig blijven gebeuren.” Ook de gemeenschappelijkheid kan alleen via ontbinding worden opgeheven.

Dorpstrots

Klinkt prachtig allemaal, toch willen veel gemeenten hun eigenheid en zelfstandigheid niet verliezen. Ze ontlenen hun identiteit aan de plaatselijke gemeenschap, ziet Beekman. “Hervormden en gereformeerden trekken in dorpen soms nog gescheiden op. In sommige plaatsen hebben ze wel samen een dominee of samen jeugdwerk.”

Die eigenheid en dorpstrots Pijl naar beneden Lees hier hoe het denken van theoloog Miroslav Volf hierin van betekenis kan zijn moet niet onderschat worden, zegt Beekman. “Als classispredikant doe je soms je stinkende best om met kerkordelijke bepalingen dorpen samen te brengen. Als je bijna klaar bent, zeggen ze: ‘Nou, dominee. Toch maar niet.’” Wat Beekman betreft is het niet ‘alles of niets’, maar: zelfstandig wat kan en samen wat moet. “Je kunt apart kerkdiensten houden, maar het bestuur van het grote geheel kun je samen doen. Gemeenten willen het wel, maar schrikken ervoor terug. In de praktijk heb ik nog niet veel gemeenten tot samenwerking weten te bewegen.” Sinds hij in 2018 classispredikant werd, zijn er acht samenwerkingsverbanden gesloten, waarvan in één een gezamenlijke kerkenraad is gekomen. Verder zijn er twee fusies gesloten en zijn er twee in de maak. 

Als kleine gemeenten toch zelfstandig willen blijven opereren, wordt samenwerking dan van hogerhand aan lokale kerken opgelegd? Nee, benadrukken Marco Batenburg en Gijs de Jong. Protestantse gemeenten zijn immers zelfstandig. Het is aan gemeenten zélf of ze met elkaar willen samenwerken. Maar, zegt De Jong, er is een ondergrens. “Als faillissement dreigt of er zijn geen ouderlingen meer, dan kan de classis een gemeente verplichten om samen te werken, te fuseren, of de gemeente opheffen.”

Maar zelfs als de kerk uit een dorp verdwijnt, biedt de kerkorde nog de mogelijkheid tot huisgemeenten. “Je bent dan af van alle bestuurslast”, zegt De Jong, “maar je blijft wel een christelijke gemeente vormen waar ook sacramenten kunnen worden bediend.”

Talloze manieren

Gemeenten die gezamenlijk zaken oppakken is wat dorpskerkenambassadeur Pijl naar beneden Verder lezenDorpskerken­beweging Jacobine Gelderloos betreft maar een van de talloze manieren van samenwerken. “Je kunt dat ook doen met andere kerkgenootschappen in het dorp. Of trek op met scholen of culturele en maatschappelijke organisaties. Ook kun je in de regio contact zoeken met bijvoorbeeld zorginstellingen waarmee je activiteiten kunt doen.” Bovendien, zegt Gelderloos, zijn veel gemeenteleden ook actief in bijvoorbeeld het koor of de dorps- of schoolvereniging. “Zij vormen een verbinding tussen kerk en dorpsgemeenschap. Het koor kan dan makkelijk de kerk huren. En misschien willen dorpsbewoners die niet tot de kerkgemeenschap behoren wel als vrijwilliger meewerken aan de openstelling van het kerkgebouw. Misschien wil een gepensioneerde boekhouder wel de kerkfinanciën doen.”Hoe mooi dit ook klinkt, daarmee los je alle bestuurlijke en financiële problemen toch niet op? “Klopt”, zegt Gelderloos. "Mensen lopen niet snel warm voor samenwerking als deze uit nood geboren is. Het is meer enthousiasmerend om vanuit een gezamenlijk verlangen Pijl naar beneden Verder lezenHoogleraar Jaap Schaveling over voorwaarden voor een geslaagde samenwerking of doel de handen ineen te slaan. In Slochteren ontstond zo een diaconaal platform voor mensen in armoede, in Enkhuizen is er namens de West-Friese kerken een straatpastor voor dak- en thuislozen, en in Asten en Someren voerden protestanten en katholieken samen een toneelstuk op over vluchtelingen.”

En als de koster toch definitief als laatste het licht uit moet doen, hoeft dat niet het einde te betekenen van je aanwezigheid in de dorpsgemeenschap. “Toen de rooms-katholieke kerk van Makkum fuseerde met Bolsward, werd het eigen gebouw verkocht. Vervolgens huurden ze een winkelpand in Makkum; van daaruit organiseren ze activiteiten voor het dorp. Je kunt als gemeente ook maaltijden in het dorpshuis houden.”

Uiteindelijk is de vraag: gaat het je om je eigen hachje – de toekomst van je kerk – of om de nood op je stoep? “Als kerk zijn we op weg naar het Koninkrijk van God, en onderweg ontdekken we dat meer mensen diezelfde richting opgaan.” En dat kan wat Gelderloos betreft ook met volgelingen van Christus die geen lid zijn van een protestantse gemeente. “Stel dat er een gereformeerd-vrijgemaakte of rooms-katholieke kerk in het dorp zit, kun je met hen samen optrekken? Denk aan een 4-mei-herdenking, diaconale activiteiten of het dorpsfeest. Zo organiseren hervormden en vrijgemaakten in Schildwolde samen een kerstnachtdienst in een feesttent die tussen Kerst en Oud&Nieuw naast de kerk staat.”

Het kan en het mag

Samenwerken met andere kerkgenootschappen, is dat een goed idee? “Prachtig!” reageert Marco Batenburg enthousiast. “In Zalk, waar ik eerder predikant was, houden hervormden en Nederlands-gereformeerden weleens gezamenlijke diensten en is er gemeenschappelijk jeugdwerk. Zulke samenwerking binnen de eigen dorpscontext ligt soms meer voor de hand dan met protestantse gemeenten drie dorpen verder.” En van de kerkorde mag het, weet kerkjurist Gijs de Jong. “Kerkordelijk gezien is er de mogelijkheid van een gemeenschappelijke viering. Formeel kunnen bijvoorbeeld een protestantse gemeente en een gereformeerd-vrijgemaakte kerk nog geen samenwerkingsgemeente vormen, maar als daar in de gemeenten veel vraag naar zou komen, kan gekeken worden of en hoe de kerkorde daarop aangepast kan worden. Op dit moment heeft Amersfoort-Vathorst een uitzonderingspositie. Nederlands-gereformeerden, christelijk-gereformeerden en protestanten vormen er een federatie.”

Een recent voorbeeld van een dergelijke samenwerking is de gereformeerd-vrijgemaakte predikant Jasper Klapwijk die door een vrijgemaakte kerk wordt gedetacheerd aan de Haagse protestantse Pax Christikerk. Klapwijk schrijft op Twitter dat deze constructie het gevolg is 'van jarenlange goede samenwerking tussen voorgangers en kerken binnen het Missionair Platform Den Haag'.

'Het is Uw kerk'

Ideeën genoeg, maar toch ligt classispredikant Wim Beekman soms letterlijk wakker van de toekomst van kerk, geeft hij toe. Dat hij toch niet zonder hoop is, komt door de “prachtige verhalen over hun eigen ziel” die hij van zijn Friese 'schapen' hoort. “Mensen die er wél komen, zitten heel bewust in de kerk. Ze voelen zich verbonden met de generaties of komen na ernstige ziekte of na jarenlange afwezigheid toch weer naar de kerk. Elk bezoek sluit ik af met gebed. Daarin vertellen we God waar we dankbaar voor zijn en wat onze zorgen zijn. En ik vraag om vertrouwen dat Hij Zijn kerk niet laat vallen. Laten we op God hopen en ons door Hem laten troosten en bemoedigen. En op een gegeven moment moet je, zoals paus Johannes XIII eens, zeggen: ‘Lieve Heer, het is Uw kerk. Ik ga nu slapen.’ Weet je, die kerk bestaat al zo lang en zal deze seculiere tijden ook wel overleven.”

We zien je graag op:

• 1 oktober, van 9.30 tot 16.30 uur, in Waalwijk, Willem van Oranje College, De Gaard 4, 5146 AW
• 15 oktober, van 9.30 tot 16.30 uur, in Heerenveen, Trinitas, Coehoorn van Scheltingaweg 1, 8442 EZ  
• 19 november, van 9.30 tot 16.30 uur, in Gouda, De Goudse Waarden, Heemskerkstraat 105, 2805 SN

We organiseren de Kerk in Actiedagen regionaal zodat iedereen in de gelegenheid is om te komen. Je kunt de voor jou meest geschikte locatie kiezen.

Aanmelden

Wat gaan we doen?

Op deze dag kun je kiezen uit diverse workshops en bijeenkomsten rond 5 thema's:

• De geloofstafel | Over je geloof delen met mensen uit andere landen
• De generatietafel | Over het betrekken van jonge generaties bij diaconaat
• De buurttafel | Over zichtbaar zijn in je omgeving
• De groene tafel | Over duurzaamheid 
• De Kerk in Actietafel | Over hoe Kerk in Actie je helpt bij je diaconale taak 

Voor wie zijn de Kerk in Actiedagen?

Voor diakenen, zwo- en zendingscommissieleden, predikanten, jongerenwerkers en iedereen die diaconaat een warm hart toedraagt.

Kosten

De kosten voor deelname aan één van de Kerk in Actiedagen zijn €17,50.

Meld je hier aan voor een van de 3 regionale Kerk in Actiedagen

De dienst nadert haar eerste brandpunt, de Schriften gaan open. Een lector of de predikant leest uit wet, profeten en geschriften, uit evangelie en apostolische brieven, volgens de orde van een leesrooster of in een vrije tekstkeuze. De gemeente valt in en beaamt wat zij hoort met psalmen, andere schriftgezangen of bijbelliederen. Zo staat in de verzamelde gemeente de dode letter op tot levend woord. Zo wordt dat oude boek tot heilige Schrift. Zo worden die aloude woorden de stem van de Levende: 'Zo spreekt de Heer.'

De Schrift had natuurlijk al geklonken in het eerste deel van de dienst, in het 'Onze hulp…', de intochtspsalm en misschien ook in de wetslezing Pijl naar beneden Verder lezenDe Wetslezing (Tien Woorden). De oren zijn al gespitst. Maar nu is de horende gemeente helemaal bij God die tot haar spreekt, nu hangt zij aan de lippen van de Eeuwige.

Als Jezus de lector is in de synagoge van Nazaret (Lucas 4:14-20) krijgt Hij de boekrol van de profeet Jesaja aangereikt. Hij zoekt de tekst en, als Hij die gelezen of gezongen heeft, rolt Hij de boekrol op, geeft hem terug aan de dienaar en gaat weer zitten. En ‘de ogen van alle aanwezigen in de synagoge waren op Hem gericht’. De Schrift gaat open en weer dicht, en dan zijn alle ogen op Christus gericht. Het christelijk geloof is geen boekreligie maar een persoonsreligie. De Schriften verkondigen de Messias, de Zoon van de Vader, die tezamen met de Vader ons regeert door de Heilige Geest. Het zal dadelijk worden uitgelegd en verkondigd in de prediking.

Zie ook: Dienstboek, een proeve. Schrift, Maaltijd, Gebed, 162-164, 192-194, 873-874, 1189-1220 

“Het Woord leest ook ons”

"In de zondagse samenkomsten in onze pioniersplek hebben we geen aparte Schriftlezing; die is geïntegreerd in de preek. We werken veel met themapreken waarmee we met toegankelijke taal en vormen gericht willen zijn op gasten. Daarbij staat een bijbelgedeelte wel centraal, zodat het geen inlegkunde wordt en we niet 'de Bijbel laten buikspreken'. Daarnaast benadrukken we de toepassing in ons dagelijks leven. Zoals iemand eens zei: 'Wij lezen het Woord, maar het Woord leest ook ons.' De Bijbel spiegelt, vraagt om reactie. Om toewijding en een verandering in ons leven. Door zijn geest kan het Woord ons van binnenuit vernieuwen. Dit raakt aan ons leven, en daarom vinden we het belangrijk dat er in de preek aandacht is voor de toepassing. Wat vraagt dit van mij vandaag? Welke houding, belofte of aanmoediging wil ik deze week meenemen?"Geert van 't Veer - pioniersplek De Nieuwe Rank (onderdeel Protestantse Gemeente 's-Gravenzande)

"Eervol om het Woord te laten klinken"

"In een lutherse gemeente worden in de eredienst vaak drie lezingen gelezen: uit het Oude Testament, uit de brieven en uit het evangelie. We kennen een jaarlijks herhaald rooster van lezingen. Elke zondag heeft zo zijn eigen zwaartepunt. Het rooster is een leidraad waarmee we in alle vrijheid omgaan. Wat opvalt is dat lutheranen gaan staan bij de evangelielezing. De Heilige Schrift is in zijn geheel heilig, maar in de evangelielezing horen we Jezus Christus zelf aan het woord. Voor die ontmoeting met Hem staan we op.

Het is gebruikelijk dat lectoren de lezingen doen. Zij verlenen hun stem aan de woorden uit de Bijbel. Dat vraagt van de lector aandacht in de voorbereiding, van de luisterende gemeente vriendelijke feedback hoe hij of zij dat nog kan verbeteren, en gewoon oefening. Het is een eervolle taak om het Woord in de eredienst te laten klinken."Ds. Susanne Freytag - Evangelisch-Lutherse Gemeente Zuid-Nederland

"Bijbel en gemeente horen bij elkaar"

"In onze gemeente doen lectoren de schriftlezing. Dat sluit mooi aan bij een eeuwenoude traditie in de kerk. De eerste keren vond ik dat bijna ontroerend. Een zuster of broeder uit de gemeente die opstaat, die het Woord in ons midden openslaat en uiteindelijk zegt: ‘Dit is het Woord van God.’ De gemeente opent de schriften in haar midden en vraagt mij vervolgens om te delen wat ik daarin heb gevonden. Het maakt je als voorganger bescheiden. Het sluit perfect aan bij wat ik zelf altijd een bijzondere zin vind die klinkt bij bevestiging van ambtsdragers en voorgangers: ‘Bent u ervan overtuigd dat u door deze gemeente en daarom door God zelf tot deze dienst geroepen bent?’ De schriftlezing door lectoren legt extra nadruk op het feit dat Bijbel en gemeente bij elkaar horen, en dat je de Bijbel als gemeente hoort en mag verstaan."Ds. Geert van Meijeren - Hervormde Gemeente 's-Graveland

De vorige aflevering in deze serie ging over het gebed van de zondag / gebed om de heilige Geest:

Mensen slapen op stoelen omdat de rijksoverheid heeft bezuinigd op aanmeldcentra voor asielzoekers. Daar zijn te weinig bedden en te weinig medewerkers om de eerste opvang en registratie uit te voeren, verantwoordelijkheden van het COA en het IND. Het COA heeft ook een tekort aan plekken in asielzoekerscentra omdat daar mensen met een status verblijven voor wie nog geen woning beschikbaar is in een gemeente. De samenloop van deze crisis met de woningcrisis maakt dit probleem nog veel urgenter en brengt het COA ertoe om afspraken te maken met gemeenten over 'crisisnoodopvang'. Gemeenten stellen dan, meestal voor enkele weken, locaties als sporthallen beschikbaar, waar groepen van zo'n 100 of meer asielzoekers tijdelijk kunnen worden ondergebracht. Het COA wil daarbij liefst grootschalige opvang.De achilleshiel blijkt de bereidheid van gemeenten om medewerking te verlenen. Het rijk kan wettelijk niets afdwingen, gemeenten vrezen reacties uit de samenleving. Zo ontstond de huidige patstelling en het rondsjouwen met groepen asielzoekers.Dat het ook anders kan laat de opvang van Oekraïense vluchtelingen zien. Gemeenten hebben ruim 50.000 opvangplekken gecreëerd door afspraken te maken via de veiligheidsregio's. Twee adviesorganen van het kabinet, de adviesraad migratie (ACVZ) de Raad voor het Openbaar Bestuur pleiten dan ook voor kleinschalige opvang van asielzoekers.Wij roepen burgerlijke gemeenten op om het maatschappelijk middenveld, zoals kerken, in te schakelen. Niet alleen bij de opvang van Oekraïners, maar ook bij de opvang van asielzoekers en statushouders. De dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland wil plaatselijke kerken inspireren om kleinschalige opvang te organiseren: werken aan draagvlak, activiteiten rond de 'basisopvang' en zo mogelijk plekken realiseren.Uit onderzoek van Kerk in Actie blijkt dat hiervoor zeker mogelijkheden zijn. Een deel van de kerkelijke gemeenten kan bijdragen aan crisisopvangplekken. Maar op vele plaatsen is er bereidheid om ook op andere manieren in actie te komen. Zoals door het openstellen van kerkgebouwen voor doordeweekse activiteiten als taalcafés en ontmoetingsavonden. Daarmee krijgen de vluchtelingen een warm welkom en worden ze wegwijs gemaakt in de plaatselijke samenleving. De vele wekelijkse voorbeden in kerkdiensten getuigen van de betrokkenheid op mensen die huis en haard moesten achterlaten. Een betrokkenheid, die kerken kunnen inbrengen in beraad met hun gemeente. Dit kan echter alleen worden gerealiseerd als er duidelijke afspraken zijn met de betrokken instanties: wie draagt welke verantwoordelijkheid? Op het gebied van documentatie kan de kerk bijvoorbeeld geen rol spelen. Ook moeten er heldere afspraken zijn over de financiering en het tijdspad: hoe lang moeten mensen ondergebracht worden en wie betaalt? Op vrijdag 1 juli jl. was ik samen met het managementteam van Kerk in Actie te gast in de gemeente Kampen. Daar zijn goede ervaringen opgedaan met het faciliteren van de opvang van Oekraïense vluchtelingen door de kerken. Voorbeelden als deze verdienen navolging. Kleinschalige opvang is eenvoudiger te realiseren en levert meer op: kwalitatief betere opvang en meer maatschappelijke acceptatie.Tenslotte blijkt uit onderzoek van Kerk in Actie ook dat wat kerken nu al doen voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen weinig verschilt van wat men bereid is te doen voor asielzoekers. Alles verandert wanneer je elkaar echt leert kennen. Bij Kerk in Actie kennen we talloze verhalen van kerkmensen die betrokken zijn bij gevluchte Syriërs, Afghanen of mensen uit Afrika. Zoals een Joods gezegde vrij vertaald luidt: 'De nacht eindigt en de dag begint, als je in het gezicht van de ander je naaste herkent.'  

Ieder jaar spelen honderden gemeenten het creatieve en actieve spel Sirkelslag. Uit ervaringen van die gemeenten blijkt dat Sirkelslag een mooi startpunt kan zijn voor missionair jeugdwerk. Sirkelslag is namelijk een laagdrempelig spel om jongeren te betrekken bij activiteiten van de gemeente.

Twee varianten

Er zijn twee varianten van Sirkelslag: Sirkelslag KIDS (8-12 jaar) en Sirkelslag YOUNG (12-16 jaar). Je speelt Sirkelslag als groep in je eigen gemeente, maar de score wordt landelijk bijgehouden. Eigenlijk spelen ze dus tegen duizenden andere kinderen of jongeren.

Diaconale insteek

Het spel sluit aan bij het jaarthema van de Protestantse Kerk 'Aan tafel!'. Ook leren kinderen en jongeren al spelenderwijs over de diaconale opdracht van de kerk. Zo staat deze versie van Sirkelslag stil bij de omstandigheden van arbeidsmigranten uit Afrika en Azië die in de Golfstaten werken. De plek waar in het najaar het WK-voetbal plaatsvindt. Deze arbeidsmigranten doen  werk dat anderen niet willen doen, omdat het te vies, zwaar of gevaarlijk is. Welke plek hebben zij aan tafel? Na Sirkelslag volgt een actieperiode waarin geld ingezameld wordt voor het werk van Kerk in Actie in de Golfstaten.

Kies een zelf speelmoment

Kies je eigen speelmoment tussen 16 september en 12 november. Hoe eerder je het speelt, hoe meer tijd je hebt om de collectebus te vullen. De opbrengst in de collectebus telt mee in je score. Scores worden landelijk verzameld en daarna wordt de winnaar bekend gemaakt.

Tijdlijn

• Op 8 september ontvangen de deelnemers het materiaal digitaal.
• Op 16 september start de speelperiode van Sirkelslag KIDS én YOUNG en de actieperiode van Kerk in Actie om de digitale collectebus te vullen.
• Tot en met 13 november kunnen de deelnemers hun Sirkelslagscore doorgeven + de bonuspunten van de digitale collectebus.
• Op 15 november worden de winnaars bekend gemaakt. De winnaars ontvangen een bijzondere prijs. 

Aanmelden

Het materiaal voor dit spel kun je gratis ontvangen door je hieronder aan te melden. 

Formulier

Elk jaar introduceert de Protestantse Kerk een jaarthema voor het nieuwe kerkelijke seizoen. De startzondag is voor gemeenten het eerste moment om met dit thema aan de slag te gaan. Later in het jaar komt het terug in onder andere de kerst- en 40dagentijdcampagne, en bij events als bijvoorbeeld de Protestantse Lezing. 

Waarom werkt de Protestantse Kerk eigenlijk met een jaarthema? Dat weet scriba ds. René de Reuver: “Met een jaarthema bieden we gemeenten een manier - en meteen ook een focus - om zich inhoudelijk te verdiepen. We ontwikkelen daar allerlei vormen en materialen bij, om gemeentebreed of in kleinere groepen mee aan de slag te gaan. Steeds meer gemeenten werken met het jaarthema, waarbij ze er allemaal een eigen touch aan kunnen geven. Zo wordt het thema ook uitgezet: bruikbaar in de volle breedte van de kerk. Door in het hele land met een jaarthema te werken, creëer je eenheid, verbinding. Samen zijn we de Protestantse Kerk. Dat gevoel versterken we door bijvoorbeeld in de magazines Petrus en #protestant te vertellen over wat er in gemeenten gebeurt. Zo inspireren we elkaar.”

Nog even terugkijken op het vorige thema: Van U is de toekomst ... “Een bijzonder actueel thema. Mooi om te zien hoeveel gemeenten ermee aan de slag zijn gegaan en iets hebben ontdekt van de kracht van dit thema, midden in een tijd waarin veel onzeker is. In veel gemeenten zijn bijzondere gesprekken gevoerd over de toekomst, en over hoe hoopvol het is om van daaruit te leven. Te weten dat de toekomst van God is, geeft moed en vertrouwen voor het leven van alledag.”

En nu gaan we met z’n allen aan tafel!“Met de keuze voor dit thema volgen we de visienota van de Protestantse Kerk. Een van de sleutelwoorden hierin is genade. Een plek waar dit heel concreet wordt is de avondmaalstafel waar je brood en wijn ontvangt als genadegaven van God. Die krijg je om vervolgens ook weer uit te delen, heel letterlijk: de beker die je krijgt aangereikt, geef je door. Eigenlijk loopt de avondmaalstafel door naar het leven van alledag, naar de ontmoeting met de ander met wie je deelt van wat je hebt ontvangen. Het begrip maaltijd blijft ook dan een belangrijke rol spelen. Samen eten is fundamenteel voor een echte ontmoeting, en heel Bijbels. Ga maar na: hoe vaak zat Jezus niet met anderen aan tafel? Ik zeg ook altijd: een kerkgebouw kan niet zonder keuken.”

Droom eens hardop: wat zie je komend seizoen allemaal gebeuren ‘aan tafel’ in gemeenten?“Ik hoop dat veel gemeenten zich gaan bezinnen op het heilig avondmaal: wat vieren we eigenlijk, hoe beleven we het, hoe geven we het vorm? Ik denk dat dat nodig is. Steeds vaker hoor ik dat mensen niet meer zoveel hebben met de sacramenten: te formeel. Terwijl ze zo fundamenteel zijn voor de christelijke gemeenten. De avondmaalsviering is een concreet beeld van de genade van God, het verdient een revitalisatie. Ik hoop dat er op veel plekken een gemeentebreed gesprek over het avondmaal op gang komt, niet alleen in de kerkenraad, maar ook met jongeren. Als ik verder droom zie ik tafelgesprekken voor me, waarbij gemeenteleden lange tijd met elkaar aan tafel zitten en samen eten wordt afgewisseld met inhoudelijke bijdragen om over door te praten. De Protestantse Kerk maakt hier werkvormen voor. Ik zie ook buurtmaaltijden voor me, bijvoorbeeld rond thema’s als voedselproductie, duurzaamheid, arm en rijk. Je kunt met zo’n activiteit mooi de verbinding leggen met je buurt, door gasten uit te nodigen en een plaatselijke restauranthouder of boer als spreker te vragen. Natuurlijk kun je ook allerlei diaconale initiatieven rond eten bedenken. Zo heeft Aan tafel! meerdere lagen: het begint heel spiritueel aan de avondmaalstafel en kan heel praktisch eindigen, bijvoorbeeld bij de voedselbank. Grote gemene deler: we moeten allemaal van genade leven.”

Materialen en werkvormen

Kijk voor allerhande materialen en werkvormen bij het jaarthema op protestantsekerk.nl/jaarthema. Je vindt daar onder meer suggesties voor bijbelstudie, voor gesprekskringen, voor kinder- en jeugdwerk, voor bloemschikken. De site wordt gedurende het jaar aangevuld.

“Juist door samen te werken kun je zelfstandig blijven”

“Er is bijna geen gemeente waar samenwerking niet een thema is. Het meest dringende probleem dat daaraan ten grondslag ligt is te weinig bestuurskracht. Als classispredikant zie ik steeds meer dat kerkenraden moeilijk bemenst kunnen worden. Vooral diakenen, kerkrentmeesters, voorzitters en scriba’s zijn nauwelijks te vinden. Op een gegeven moment kan het punt komen dat het gewoon niet meer gaat. Als er daarnaast een groot verlangen is om de kerk dichtbij te houden, in het dorp of de wijk, ontkom je niet aan samenwerken. Juist door samen te werken kun je zelfstandig blijven.

Gemeenten vinden dat reuze spannend. In mijn classis heb ik de door mij geschreven handreiking ‘Als de kerk kleiner wordt’ Pijl naar beneden Deze handreiking is te vinden op de themapagina 'Lichter kerk-zijn' verspreid. Samenwerken is daar een belangrijk thema in. Op het moment dat ik daarover met kerkenraden in gesprek ga, deinzen ze vaak terug. Ze horen het welwillend aan, maar het punt van de zelfstandigheid, van de eigen identiteit is zo belangrijk dat het zelfs het nadenken over samenwerking in de weg staat. Daar zit een onterechte angst achter. Door samenwerking gaat de eigenheid van de gemeente niet verloren, je behoudt die juist! Samenwerken gaat vooral over techniek, de bestuurlijke kant. Als vier dorpskerken maar één kerkrentmeester hebben, dan heeft elke kerk niets. Samen hebben ze een college Pijl naar beneden Twee gemeenten in Zeeland hebben samen één college van kerkrentmeesters. Lees hier hun verhaal.. Daarnaast blijven er vier zelfstandige gemeenten. 

In mijn jaren als classispredikant heb ik geleerd dat de vraag om mee te denken als het gaat om te weinig bestuurskracht uit de gemeente zelf moet komen. Als ik een signaal krijg, ga ik er dan ook direct op af. Dan is het water blijkbaar tot aan de lippen gestegen. Daarnaast is samenwerken het project van de gemeente zelf, als classispredikant heb ik slechts een adviserende en technische rol. En samenwerken is maatwerk, er is niet één oplossingsrichting die voor alle gemeenten geldt. Daarbij: samenwerken is leuk!

Mijn boodschap aan gemeenten is: wees niet bang. Samenwerking is juist een voorwaarde voor het behoud van je eigen identiteit.”

Peter Verhoeff, classispredikant in Noord-Holland

“Mooi is dat je vanzelf naar elkaar toe groeit”

“Toen ik in 2013 predikant werd in Wijhe, bleek dat er behoefte was aan samenwerking met de gemeenten in Olst, Raalte en Wesepe. De gemeenten worden kleiner, en we willen voor de toekomst het vuur van het geloof brandende houden in Klein Salland. We proberen hier in elk dorp een plek te houden om te kerken, waarbij elk dorp een eigen ‘smoel’, een eigen pastoraal gezicht heeft. Ik zag dat gelijk zitten, in mijn vorige gemeenten werkte ik ook al samen met andere (wijk)gemeenten. Ik heb de ervaring dat je elkaar kunt inspireren en motiveren. Fijn is dat er nog geen noodzaak is wat betreft geld en menskracht. Dat geeft de kans elkaar in alle rust beter te leren kennen.

We zijn begonnen met het organiseren van kerkendagen voor de vier dorpen. In elk dorp hebben we er nu een gehad. Dat werkt goed. Verder wisselen we als predikanten een aantal keren per jaar van kansel. Het programma van Vorming & Toerusting leent zich ook heel goed voor wederzijdse kennismaking en samenwerking. Evenals het jeugdwerk, vervanging van collega’s in vakantietijd, diaconale projecten, Kerkbalans, en schrijven in en voor elkaars kerkbladen. Daarnaast is er een overkoepelend breed overleg dat zaken aanstuurt. Samenwerken is wel 2 stappen vooruit en 1 achteruit. Wil het niet te snel, en ga gestaag door. Corona heeft ervoor gezorgd dat alle vier de dorpen een beetje terugvielen op eigen terrein, maar we hebben de samenwerking toch weer opgepakt. 

Als predikant heb je wel een voortrekkersrol: je moet zelf in de samenwerking geloven, anders kun je het wel vergeten. Als ik er enthousiast voor ben, dan heeft dat effect op de gemeente. Het is wel zaak iedereen mee te krijgen, als predikant ben je vaak al een paar stappen verder. De eigenheid van de gemeente is in mijn ervaring niet in het geding. Die kan prima blijven bestaan. De een doet het zus, de ander zo. Mooi is dat je vanzelf naar elkaar toe groeit.”

Martje Veenstra-Oving, predikant van de Protestantse Gemeente Wijhe

“Fusie moet kroon op jarenlange samenwerking worden”

“Als Hervormde Gemeente Nijeveen zijn we in gesprek met twee buurgemeenten, de Gereformeerde Kerk Nijeveen en de Hervormde Gemeente Kolderveen-Dinxterveen, om vanaf 1 januari 2026 een gefuseerde protestantse gemeente te vormen. Dat zal de kroon op een samenwerking Pijl naar beneden De samenwerking tussen deze gemeenten kwam ook ter sprake tijdens het werkbezoek van Jurjen de Groot, directeur dienstenorganisatie. Lees hier een reportage over dit werkbezoek. zijn die al zo’n 35 jaar bestaat. Club- en jeugdwerk, een tentdienst in de feestweek, Bid- en Dankdag, de kerstnachtdienst, E-meetings, we doen het allemaal samen. Sinds vele jaren is er ook een overleg ‘protestantse kerken in Nijeveen’, waar de voorzitters van de kerkenraden in zitten, de dominees en van elke kerk nog een afgevaardigde. Daar passeren allerlei gezamenlijke zaken de revue. We zijn daardoor in de loop der jaren naar elkaar toe gegroeid, zonder onze eigenheid op te hoeven geven. 

Op één punt ging dat niet zonder slag of stoot. Vier jaar geleden ging de dominee van de Gereformeerde Kerk Nijeveen met emeritaat, een jaar later zou de dominee van Kolderveen-Dinxterveen dat doen. Toen we het plan bedachten om tot een predikantenpool voor de drie gemeenten te komen, haakte één gemeente af. Een identiteitskwestie: een paar van de huidige predikanten zouden niet passen bij de gemeente. Dat was teleurstellend. Maar tijden veranderen en corona heeft ook een rol gespeeld. Bovendien heeft die gemeente een nieuwe voorzitter die de gemeente meekrijgt in de plannen die er nu liggen. 

Met het uitbreiden van onder meer het aantal gezamenlijke diensten worden verdere stappen in de samenwerking gezet. Mijn gemeente is daar een groot voorstander van, ook omdat ons levend geld op een gegeven moment op is. Er is vermogen op papier, maar dat zit in de gebouwen. Door ons predikantenechtpaar voor 20% te detacheren naar de Gereformeerde Kerk en doordat het echtpaar de pastorie van de kerk heeft gekocht, zingen we het nog wel even uit.

Als het om de gebouwen en het vermogen gaat, gaan de haren trouwens gemakkelijk overeind. Om ons heen hebben we gezien hoeveel pijn en moeite er is als er kerkgebouwen afgestoten moeten worden. We onderzoeken of we de gebouwen buiten de fusie kunnen houden.”

Jan van der Vegt, voorzitter van de kerkenraad van de Hervormde Gemeente Nijeveen

Wat is startzondag?

Startzondag is in de kerk een zondag waarop gemeenten ‘vieren’ dat het kerkelijk seizoen weer start. Vaak is dit ook het moment waarop gemeenten hun jaarthema voor bijvoorbeeld het winterwerk bekend maken. Wanneer startzondag gevierd worden, kiezen gemeenten zelf. Er is geen vaste datum voor startzondag. 

Thema startzondag

Het thema van startzondag 2022 is 'Aan tafel! - Van de Maaltijd van de Heer naar de tafel van verbinding'. Het thema van de startzondag is tegelijkertijd ook het jaarthema van de Protestantse Kerk. Door het jaar heen worden verschillende invalshoeken van dit thema belicht. 

Ideeën voor startzondag

Van liturgische suggesties tot spandoeken. Hieronder een aantal ideeën voor startzondag.

Liturgische suggestiesPreekschetsen, een liturgische schikking en lied 388 'Voor ieder is plaats aan de tafel' is te vinden op deze themapagina. Ook het materiaal voor Israëlzondag sluit aan bij het jaarthema.

GespreksvormenDit jaarthema leent zich er goed voor om over het Heilig Avondmaal in gesprek te gaan. Ook is er een serie van vier bijeenkomsten ontwikkeld waarin de hele beweging van de Maaltijd van de Heer naar de tafel van verbinding wordt verkend.

Werkvormen voor kinderen en jongerenIn dit overzicht zijn meerdere ideeën bij het jaarthema te vinden voor de kindernevendienst, kinderkerk, kliederkerk en jeugdwerk. Ook het bekende spel Sirkelslag haakt aan bij het jaarthema.

Om uit te delenOp zoek naar materiaal om uit te delen aan kinderen en hun (groot)ouders? Bestel dan de uitgave Petrus Kids, vol opdrachten, spelletjes, verhalen en gespreksvragen rond het bijbelverhaal van de Emmaüsgangers. 

Illustratie, vlaggen en spandoekenEr is een illustratie gemaakt bij het jaarthema ‘Aan tafel!’. Deze afbeelding kunnen gemeenten rechtenvrij gebruiken. Daarnaast zijn er nieuwe vlaggen, spandoeken en beachflags beschikbaar met de tekst ‘Welkom in de kerk’. Deze vlaggen zijn het hele jaar bruikmaar, maar natuurlijk ook op startzondag.

Oproep: hoe vult jouw gemeente de Startzondag in?

Stuur uw ideeën en tips naar tips@protestantsekerk.nl. De leukste ideeën komen op www.protestantsekerk.nl te staan, ter inspiratie voor andere gemeenten. Bedankt alvast!

Kijk voor meer ideeën en materialen op de themapagina Startzondag/Jaarthema:

Vijf manieren om van betekenis te zijn

Op welke manier sta jij in het leven en hoe geef jij daar betekenis aan? In de 'Expositie van Betekenis' geven deelnemers met diverse culturele en levensbeschouwelijke achtergronden uiting aan hun zoektocht naar betekenis voor zichzelf en de wereld om hen heen. Dat doen ze door middel van kunst en verbonden door dialoog. De expositie is een initiatief van Dialogue Matters, samen met Stichting Salaam Art. Begin dit jaar werd Dialogue Matters als een van de winnaars van de tender van Kerk en Wereld, fonds binnen de Protestantse Kerk, uitgeroepen. 

Op de speciale kloostereditie van de 'Expositie van Betekenis' in het Dominicanenklooster in Huissen is iedereen tot en met 35 jaar welkom en ontdek je samen met anderen hoe je - via kunst en dialoog - van betekenis kunt zijn. Met deze vijf tips geeft Dialogue Matters alvast een voorzet op de expositie.

• Ontdek eerst hoe jij betekenis geeft aan levensgebeurtenissenOm voor jouw omgeving van betekenis te kunnen zijn, is het belangrijk dat je eerst de beweging naar binnen toe maakt. We hebben een bepaalde bril op als we kijken naar de grote wereld om ons heen. Waar is de jouwe door gekleurd?

• Wees creatiefWist je dat je enorme inzichten over jezelf kunt krijgen als met iets creatiefs bezig bent? Ben je een lezer? Verdiep je eens in kunst. Ben je een denker? Gebruik je handen om je ideeën letterlijk vorm te geven. Schrijf van je af, dicht, schilder, klei, zaag of timmer erop los! Pak je camera en zoek beeld bij je gedachten. 

• Spreek met mensen die anders zijn dan jijGa met mensen in gesprek die leven vanuit een andere visie op de wereld. Parkeer je oordeel, wees nieuwsgierig en haal wijsheid op bij die ander. Juist in de ontmoeting leer je zo ontzettend veel over jezelf, de ander én de mensheid in het algemeen.  

• Doe mee met een dialoogEen gesprek met je moslim-collega of je veganistische vriendin is leuk en interessant. Ga nog een stapje verder: doe mee aan een intercultureel, interreligieus of intergenerationeel project waarbij je deelneemt aan een groep. Ontdek wat je verbindt en gebruik dat om zelf nog meer van betekenis te zijn.

• Deel je inzichtenIn gesprekjes, op sociale media of op het werk: deel jouw inzichten eens heel bewust met een ander. Bied vanuit je eigen ervaringen opening om erover in gesprek te gaan. Daarmee leer je jezelf steeds beter verwoorden en je zet de ander aan tot beweging. 

Dialogue Matters organiseert en faciliteert dialogen in organisaties over persoonlijke zingeving. Dat mensen door middel van kunst met levensvragen aan de slag gaan, was een van de dingen die het bestuur van fonds Kerk en Wereld aansprak in dit project. Bestuursvoorzitter Marieke den Braber: "Ook het interreligieuze in dit project sprak ons erg aan. De christelijke, maar ook de joodse en islamitische identiteit komen in dit project allemaal tot uitdrukking en versterken elkaar. Dat vonden wij uniek aan dit project en past bij de oecumenisch christelijke spiritualiteit die we als fonds willen uitdragen.”

Kloosterweekend

Ben je op zoek naar wat betekenis geeft aan jouw leven? Wil je zelf ervaren dat kunst inzichten geeft op levensvragen én ken je mensen in je kerk die dit ook wel willen? Doe dit najaar samen mee met de 'Expositie van Betekenis'! Jonge mensen tot en met 35 jaar zijn welkom bij de speciale kloostereditie van 2-4 september in het Dominicanenklooster Huissen. Ideaal als je van lekker eten, natuur, rust en zelfreflectie houdt! Meer informatie vind je op expositievanbetekenis.nl.

Lees ook wat Komunity, nog een winnaar van de tender, doet in Hoogezand:

Geld voor het goede doel

Je zou het misschien niet denken, maar oud geld, postzegels, ansichtkaarten, toners en cartridges van je printer en oude mobieltjes leveren geld op. Burret Olde is 'inzamelpunt' voor Kerk in Actie in Noord-Holland. Regelmatig haalt hij zakken met postzegels, oude mobieltjes, cartridges en oud geld op bij 15 adressen in Noord-Holland. Maar er komen ook mensen bij hem thuis mobieltjes of postzegels brengen omdat ze zijn adres op internet vonden. Naast vrijwilligers zoals hij zijn er vrijwilligers die bijvoorbeeld de postzegels sorteren, voor doorverkoop op beurzen.

Recyclen

Er zijn net weer drie dozen met oude mobieltjes en cartridges bij Burret Olde opgehaald. "Al met al wordt elk jaar zo'n 25.000 euro opgehaald voor de projecten van Kerk in Actie. Daar doe je het voor. Mooie bijkomstigheid is dat je meehelpt met recyclen en daarmee bijdraagt aan duurzaamheid."

In de meeste gevallen lopen de inzamelingsacties via plaatselijke kerken waar je je postzegels, oude mobieltjes en cartridges kunt inleveren. Maar je kunt ze ook inleveren bij Kerk in Actie in Utrecht of bij een van de regionale Kerk in Actie-inleverpunten. Kijk hoe je zelf een inzamelingsactie organiseert en waar je je spullen in kunt leveren. 

In de kerkorde staat dat de gemeente 'er blijk van geeft naar haar jonge leden te willen luisteren en een op hun situatie afgestemd beleid voert'. Als jeugdouderling of -diaken ben je de stem van de jonge leden in de kerkenraad.

Taakomschrijving jeugdouderling

Samen met andere kerkenraadsleden ben je verantwoordelijk voor het leidinggeven aan de gemeente. Dat betekent dat je je overal een mening over mag vormen, ook over zaken die geen betrekking hebben op het jeugdwerk. Belangrijk is dat je als jeugdambtsdrager focus houdt op de jeugd in de gemeente en vanuit dat licht bij alle vergaderpunten je bijdrage levert. Je bent de ambassadeur van de jeugd in de kerkenraad. 

Functie jeugdouderling

Als jeugdouderling ben je er verantwoordelijk voor dat de hele kerkenraad focus blijft houden op het ontwikkelen van een gemeenschap waar kinderen en jongeren als volwaardige en gelijkwaardige gelovigen worden gezien en mee kunnen doen. Op een plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten en het geloofsgesprek Pijl naar beneden Verder lezenBijbelstudie & Geloofsgesprek kunnen voeren. Daarnaast stimuleer je activiteiten tussen de verschillende generaties. Zoals verwoord in de kerkorde: 'De gemeente geeft, onder leiding van de kerkenraad, in vorming en toerusting, catechese en jeugdwerk gestalte aan het blijvend proces van geestelijke vorming waarin alle generaties betrokken zijn.'

Samen met de kerkenraad denk je daarnaast ook na over hoe je kinderen en jongeren inwijdt in de tradities van de eredienst Pijl naar beneden Verder lezenEredienst. Dat betekent dat je kinderen en jongeren probeert bekend te maken met de gewoonten en gebruiken van de eredienst, maar ook dat je meedenkt over hoe de kerkdienst aansluiting kan vinden bij hun belevingswereld. Daar hoort ook de plek van de kindernevendienst of kinderkerk bij.

Dit hoef je niet alleen te doen, maar doe je samen met andere vrijwilligers in het jeugdwerk of diaconaat.

Functie jeugddiaken

Een jeugddiaken houdt er oog op dat er binnen de diaconie ook diaconale doelen aan bod komen die gericht zijn op hulp aan kinderen en jongeren. Zoals de Actie Vakantietas van Kerk in Actie. Ook stimuleer je acties binnen het jeugdwerk om geld in te zamelen dóór kinderen en jongeren. Daarnaast probeer je kinderen en jongeren diaconaal bewustzijn bij te brengen door de Bijbelse opdracht 'om het goede te doen voor je naaste' aan de orde te stellen.

Valkuilen van je functie

• Je rol kleiner maken dan nodig is, door je alleen bezig te houden met jeugdwerk. Je hebt een verantwoordelijkheid in het geheel van de gemeente.
• Alleen de belangen van kinderen en jongeren behartigen, waardoor je de belangen van andere generaties in de gemeente uit het oog verliest.
• Denken dat je het alleen moet doen. Jeugdwerk is de verantwoordelijkheid van de hele kerkenraad. Bovendien werk je samen met andere vrijwilligers in het jeugdwerk.

Kansen van je functie

• Jonge generaties inwijden in geloof en kerk. Je levert een bijdrage aan een gemeenschap waar een jongere zich thuis voelt.
• Jong en oud in de gemeente met elkaar verbinden. Je ontdekt de rijkdom van samen geloven.
• Investeren in een toekomstgerichte kerk met jonge generaties. Als ambassadeur laat je de stem van jonge mensen klinken in de toekomstplannen van je gemeente.

Training jeugdambtsdrager

Je leert in deze training wat je roeping, taak en verantwoordelijkheid is als jeugdouderling of jeugddiaken. Je verdiept je in jouw specifieke rol en ontdekt hoe die zich verhoudt tot vrijwilligers en kerkenraadsleden. Ook is er aandacht voor hoe je ervoor zorgt dat de jeugd in de gemeente de aandacht krijgt die ze verdient en hoe je hen verbindt met de rest van de gemeente.

De training jeugdambtsdrager wordt iedere maand gegeven. Meld je aan. 

Ontwikkelingen

Landbouwpastoraat kent een lange voorgeschiedenis. Ooit was de kerk en de landbouw nauw met elkaar verbonden. Maar met de opkomst van de christelijke standsorganisaties eind 19e eeuw raakten de boeren uit het beeld. Inmiddels zijn de standsorganisaties opgeheven of veralgemeniseerd en vallen de agrariërs weer terug op de kerkelijke gemeenschap als het gaat om geestelijke hulp, pastoraat en meningsvorming. In de jaren ‘70 van de vorige eeuw kende vrijwel iedere kerkelijke provincie een werkgroep 'Kerken en landbouw' die de actuele thema’s onder aandacht brachten. Inmiddels zijn die vrijwel verdwenen.  

Hoewel het aantal agrariërs flink is teruggenomen, van 230.000 na de Tweede Wereldoorlog tot nu ongeveer 70.000, is de aandacht voor agrariërs eerder toegenomen. Boeren liggen vandaag onder het vergrootglas. Begrijpelijk, want ze gaan over de veiligheid van onze voeding, beheren ons landschap en leveren een belangrijke bijdrage aan ons milieu. Daarnaast maken we ons als burgers er ook zorgen over, het raakt ons leefgedrag. Vrijwel in iedere kerkelijke gemeente wordt nagedacht over duurzaamheid.

Het probleem waar we met de landbouw in terecht zijn gekomen laat zich kort samenvatten met het woord 'globalisering' dat is het proces waar wereldwijd zo goedkoop mogelijk grondstoffen en landbouwproducten worden ingekocht, vervolgens zo goedkoop mogelijk worden verwerkt en daarna worden aangeboden onder de noemer van merkproduct. De Nederlandse landbouw heeft hierop gereageerd door zich te richten op concurrentie, efficiëntie en economie. Om dit te realiseren werden bedrijver groter, specialistischer en intensiever. 

Inmiddels zijn we erachter gekomen dat globalisering ook negatieve effecten kent. Ik noem verlies van biodiversiteit, milieuvervuiling en uitputting van de bodem. Het lijkt erop dat de landbouwers voor deze negatieve gevolgen verantwoordelijk worden gehouden, terwijl het de burger is die juist dit proces kan beïnvloeden door leef-, koop- en stemgedrag.    

Het contact met de agrariërs

De zorg voor agrariërs en de landbouw verdelen we in twee aandachtsgebieden, namelijk specifiek pastoraat en bewustwording in de gemeente. Pastoraat is de aandacht die de agrariërs krijgen van de kerkelijke gemeente. Dit kan zijn de aandacht die ze krijgen in de eredienst in de gebeden, prediking en de keuze van de liederen. Dit kan zijn de aandacht die het krijgt in het pastoraat: een bezoek, een kaartje of het organiseren van een bijeenkomst specifiek voor de doelgroep en dit kan ook zijn de aandacht die wordt gegeven op bijzondere momenten als het agrarisch bedrijf getroffen is door extreme weersomstandigheden, rampen of ziekten. 

Daarnaast kan de gemeente bezig zijn met bewustwording. Is er een verband tussen geloof en leefgedrag? Wat doen we als burgers hiermee? Welke normen en waarden die te maken hebben met landbouw zijn in de Bijbel terug te vinden? Belangrijk hierbij is dat we niet wijzen naar de agrariërs, maar dat we als gemeente breed een proces ingaan waarin we ons heroriënteren. Daarna kunnen we zien hoe dit kan uitwerken op specifieke agrarische bedrijven.   

De specifieke kenmerken 

Agrariërs zijn ondernemers, ze moeten winst maken om te kunnen consumeren, reserveren en investeren. Kenmerk van een ondernemer is dat hij visie nodig heeft om op een langere termijn beslissingen te kunnen nemen. 

Belangrijkste doel van de agrarische ondernemer is continuïteit. Hij/ zij wil het bedrijf graag doorgeven aan de volgende generatie. Dat is namelijk ook de reden dat hij/ zij zelf boer of tuinder is geworden. Je kunt in Nederland vrijwel niet een agrarisch bedrijf opstarten als je het niet van de familie kunt overnemen. 

De agrarische ondernemer werkt met levende have en is afhankelijk van weersomstandigheden, ziekten bij vee en gewas en het welzijn van zijn dieren, bedrijf of grond. Het is ook een wijze van leven, waarbij een balans moet worden gezocht tussen zakelijke begrippen en de liefde voor het bedrijf, gezin en dieren of gewas. 

Als er spanningen zijn, zijn die vrijwel altijd verbonden met het gezin, de relatie, de gezondheid van de ondernemer zelf en de prestaties op het bedrijf. Agrarische ondernemers denken problemen vaak op te lossen door harder te gaan werken, minder sociale contacten aan te gaan en vooral geen hulp te vragen.

En voor de kerkelijke gemeente geldt dat de agrariër op verschillende wijze verbonden kan zijn met de gemeente: als lid, als ambtsdrager en als pachter van de grond, die in het bezit is van de gemeente.   

De kerkelijke gemeente 

Bewust leven is een belangrijk thema binnen de gemeente. God richt zich op heel de schepping. Met de komst van de nieuwe hemel en aarde mogen alle schepselen erbij zijn. Daarnaast spreekt de Bijbel ook over de huidige zorg voor alle schepselen. De mens mag dan wel heersen, maar dat is in verbondenheid met- en in liefde voor- alles wat God met liefde heeft gemaakt. De mens als rentmeester van Gods schepping. 

Het is belangrijk om samen te ontdekken hoe het anders moet en kan. Hoe Bijbelse waarden concreet kunnen leiden tot verandering. Ik ben er mij van bewust dat dit bewustwordingsproces heel actueel is. Dat is goed, maar is volgens mij ook te eenzijdig als we geen aandacht durven te schenken aan hen die nu werkzaam zijn in de agrarische sector. Er wordt hard gewerkt, het zijn eerlijke mensen en ze hebben veel liefde voor hun dieren en gewas. Dat moet volgens mij wel aandacht krijgen. Hun zorgen zijn ook onze zorgen en dat geldt eveneens voor hun verlangens.   

Wat kan je doen?

• Aandacht geven aan de landbouw en de agrariërs op bid- en dankdagen Pijl naar beneden Verder lezenBiddag & Dankdag, juist dan is het goed om ook eens te kijken naar actuele thema’s die er dan spelen.
• Het organiseren van een thema-avond, leerhuis of cursus waar nagedacht wordt over het bewuste leven. Mogelijk ook verbonden met wat de Bijbel ons leert. Zie ook https://www.michanederland.nl/stikstof/. 
• Een bezoek van de ambtsdrager aan het agrarische bedrijf. Ga vooral het bedrijf zelf bekijken met de ondernemer(s) en wees je bewust van je eigen denkbeelden.
• Ga eens met de gemeenteleden op bezoek bij een agrarisch bedrijf, door bijvoorbeeld daar een viering te organiseren of combineer het met een wandeltocht.
• In tijden van crisis aandacht schenken aan de zorgen bijvoorbeeld bij: varkenspest, mond-en-klauwzeer, vogelgriep of de gevolgen van de coronacrisis in de tuinbouw. 

Leren leven in de marge

Miroslav Volf wordt in 1956 geboren in Osijek, Kroatië, op dat moment onderdeel van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië. Op zijn 5e verhuist hij met zijn ouders naar Novi Sad in Servië, een van de andere deelstaten in het toenmalige Joegoslavië. Zijn vader is er predikant van een kleine pinkstergemeente. Het betekent voor Volf leren leven in de marge: religieus, in een land waar rooms-katholieken en Servisch-orthodoxen een meerderheid vormen en protestanten een kleine minderheid zijn. Maar ook een politieke marge, omdat predikanten in een land met een marxistische ideologie met argusogen worden bekeken. Een context dus waarin geloven geen vrijblijvende bezigheid is, maar waarin het aankomt op een overtuigd en doorleefd geloof. Juist in die marge ontstaat Volfs zoektocht om het geloof te doordenken en er woorden aan te geven. Waar het daarbij echt om gaat heeft hij dan al meegekregen van zijn ouders. Zij leven hem voor dat de basis van geloven eerst en vooral te vinden is in een God die liefde is. Het zijn deze twee ervaringen die het denken van Volf zullen kleuren: een theologie vanuit de marge en juist van daaruit woorden spreken die verbinden en helen. En een theologie die diep geworteld en doorleefd is in God zelf, die in Christus het leven in de marge opzocht. 

Waar kennen we Miroslav Volf van?

Bekend werd Volf met zijn boek Exclusion and Embrace (1996). Het verscheen kort na de Balkanoorlog tussen onder meer Bosnië, Kroatië en Servië, die ertoe leidde dat de voormalige republiek Joegoslavië uiteenviel in meerdere staten. In dit boek gaat Volf in op de oorzaak van de gruwelijke conflicten die de jaren ervoor in zijn geboorteland plaatsvonden. Is het mogelijk, vraagt hij zich af, om een vorm te vinden waarin verzoening plaats kan vinden in een context waarin mensen zich hebben verschanst in hun positie en waar het zijn van dader of slachtoffer vaak moeilijk te onderscheiden is? De makkelijke is de weg van de uitsluiting (exclusion). Met als gevolg dat mensen zich opsluiten in hun eigen gelijk van religie, geschiedenis en cultuur en nooit de ander weer zullen vinden. Hoe kan uitsluiting plaatsmaken voor een open houding waarin je die ander met mededogen en vooral liefde tegemoet treedt en ‘omhelst’ (embrace)? Het is een boek waarmee Volf wereldwijd erkenning krijgt. Het wordt zelfs uitgeroepen tot een van de 100 meest invloedrijke theologische titels van de 20e eeuw. Maar belangrijker dan dat is de onderliggende boodschap die Volf met het boek meegeeft: wie zich opsluit in zijn eigen overtuigingen sluit tegelijk de ander uit. Wie in staat is de ander, in de context van Joegoslavië vaak ook een dader, genereus tegemoet te treden, zet een deur open voor verzoening, hoe ingewikkeld dat soms ook kan zijn. Een verzoening die wat Volf betreft ten diepste geworteld is in het wezen van God zelf. 

Wat kunnen we in de plaatselijke gemeente in Nederland met zijn gedachtegoed?

De situatie van de kerk in Nederland is natuurlijk een heel andere dan de context waarin Miroslav Volf met zijn familie opgroeide. Toch zijn de ontdekkingen die Volf heeft meegenomen in zijn theologie ook voor de kerk in Nederland zeer relevant. Als je samenwerkt als kerken ben je daarin altijd als individu betrokken. Of het nu onderlinge samenwerking in je eigen gemeente betreft, of samenwerken tussen gemeenten of met partners in de wijk: het gebeurt door mensen, individuen die zelf kiezen hoe ze zich in een (poging tot) samenwerking opstellen. En dat is waar het denken van Volf van betekenis kan zijn. Ten diepste, stelt Volf, begint het namelijk bij het individu, bij onszelf. Wie in staat is het gebrek, de zonde, in zichzelf te erkennen en daar de verandering zoekt, die zal in staat zijn zich op een liefdevolle manier tot de ander te verhouden. Het begint, in de woorden van Volf, met de vraag ‘wie we zelf moeten zijn om in harmonie met de ander te leven’. Dat kan betekenen dat we iets van onszelf moeten inleveren, ons kleiner moeten maken dan we misschien willen. Misschien ook wel kleiner dan we zouden willen ten opzichte van de ander met wie we samenwerken. 

Wanneer Volf spreekt over het ‘omhelzen’ van de ander, verwijst hij naar de bekende gelijkenis uit Lucas 15. De vader wordt in dit verhaal opeens de vader van ‘een verloren zoon’, een zoon met krassen in zijn leven. Het is niet langer een perfect plaatje. Maar in plaats van afstand te nemen en zich onbewogen te laten, verbindt de vader zich vol overgave opnieuw aan zijn zoon. Een nieuw begin voor beiden, dat zonder deze stap niet mogelijk was geweest. 

En dat is waar samenwerken op het meest wezenlijke niveau begint. Meer dan een methode of werkwijze die ons technisch helpt ons tot elkaar te verhouden, is samenwerken allereerst een vraag aan onszelf. Wat mag het mij kosten, waar kan en wil ik veranderen om tot een daadwerkelijke ontmoeting met die ander te komen? 

Miroslav Volf is vaak omschreven als een theologische bruggenbouwer, een verbinder pur sang. Wat hij meegeeft zijn diepgewortelde levenslessen die ons als mens en als gemeenschap helpen dichter bij onszelf en bij elkaar te komen. 

Maak kennis met Miroslav Volf

Van de hand van Miroslav Volf verschenen diverse boeken, waarvan er twee in het Nederlands vertaald zijn. Drie bekende titels zijn:

• Exclusion and Embrace: A Theological Exploration of Identity, Otherness, and Reconciliation 

Het boek waarmee Volf grote bekendheid verwierf en waarin hij ingaat op de vraag naar verzoening tussen mensen en welke stap je daarin als individu kunt zetten.

• Onbelast - Geven en vergeven in een genadeloze cultuur

Geven en vergeven helpen ons om als mens tot ons recht te komen. Maar hoe doe je dat in een wereld waarin dat soms weinig zin lijkt te hebben? In dit boek schetst Volf hoe geven en vergeven helpen om geloven tot een manier van leven te maken. 

• Allah - Het antwoord van een christen

Een prikkelend boek waarin Volf de stelling neerlegt dat christenen en moslims dezelfde God aanbidden en dat dat de verbinding kan zijn om samen het goede leven te zoeken in en voor de samenleving.

• Een globale kennismaking met het denken van Miroslav Volf is te vinden in het boek Oefenplaatsen, tegendraadse theologen over kerk en ethiek van Herman Paul en Bart Wallet, uitgeverij Boekencentrum.  
• Beluister de aflevering van de 'Ongelooflijke podcast', waarin David Boogerd en theoloog Stefan Paas met professor Mirosolav Volf spreken over oorlog, religie en vergeving.

Kijk voor meer profielen van theologen op >> protestantsekerk.nl/theologen

Boekentip: Exclusion and embrace, Theological Exploration of Identity, Otherness and Reconciliation